Παρουσιάζουμε την εισήγηση της ομάδας «άλλη δημοκρατία» από την εκδήλωση «τοπικές κοινωνίες και δημοκρατία» που έγινε στον κοινωνικό χώρο για την ελευθερία Μικρόπολις, στη Θεσσαλονίκη, στις 5/10/2010.
Σήμερα μιλάμε γενικά για εξουσία, είτε αναφερόμαστε σε δήμους, είτε σε περιφέρειες, είτε στο ίδιο το κράτος. Αυτό είναι λάθος. Άλλο η πολιτική διακυβέρνηση, κι άλλο το κράτος. Άλλο η εξουσία στα χέρια όλων, κι άλλο η εξουσία στα χέρια λίγων.
Κάθε μορφή διακυβέρνησης δεν είναι αυταρχική. Αυτή είναι η περίπτωση της αμεσοδημοκρατικής αυτοκυβέρνησης.
Κάθε μορφή κράτους όμως είναι αυταρχική. Δεν υπάρχει δημοκρατικό κράτος.
Μ’ αυτήν την έννοια, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι δημοτικοί θεσμοί εξουσίας έχουν εντελώς διαφορετική έννοια και ιστορία από τους κρατικούς θεσμούς εξουσίας, παρότι η διαφορά αυτή επιχειρήθηκε να συγκαλυφθεί εντός της εθνικής επικράτειας.
Όσο κι αν σήμερα οι δήμοι και τα δημοτικά συμβούλια λειτουργούν σα μικρά κράτη, αποκομμένα από τους πολίτες, διατηρούν αυτή τη δυναμική που τους διαχωρίζει από το κοινοβούλιο και το έθνος-κράτος.
Νόμοι όπως ο Καλλικράτης καταδεικνύουν τα παραπάνω. Οι κρατικοί θεσμοί έρχονται να συρρικνώσουν περαιτέρω τη δύναμη των θεσμών δημοτικής εξουσίας. Αυτό δεν είναι εσωτερική υπόθεση του κράτους. Είναι συνέχεια μίας ιστορικής εξέλιξης κατά την οποία οι κρατικοί θεσμοί αγωνίζονται να εξαλείψουν κάθε ίχνος εξουσίας άμεσα ελεγχόμενης από τους πολίτες. Πάμπολλα ιστορικά παραδείγματα υπάρχουν ως μέρη αυτού του αγώνα. Οι αυτόνομες πόλεις του μεσαίωνα εναντίον των αναδυόμενων μοναρχιών, η εξέγερση των Καστιλιάνικων πόλεων το 1520-22 και οι παρισινοί τομείς της Γαλλικής Επανάστασης εναντίον των αναδυόμενων κρατών.
Η έννοια του πολίτη χρειάστηκε χιλιετίες ανθρώπινης ιστορίας για να δημιουργηθεί με όλες τις ενεργές και δημοκρατικές συνδηλώσεις της. Στη Γαλλική Επανάσταση ο πολίτης είναι το αντίθετο του υποχειρίου των Βουρβόνων βασιλιάδων. Επαναστάτες όπως ο Μαρξ και ο Μπακούνιν αποκαλούσαν με περηφάνια ο ένας τον άλλο «πολίτη» (σε μία περίοδο, θυμίζω, προσωρινής ακμής των προλεταριακών επαναστάσεων).
Η πόλη δεν είναι μονάχα ένας χώρος εκδήλωσης των καθημερινών συνηθειών μας. Και μόνο το γεγονός ότι βρισκόμαστε σήμερα εδώ και συζητάμε ισότιμα, παρά τη διαφορετική καταγωγή που πιθανώς έχουμε, ότι δεν μας συνδέει κάποιο κοινό «αίμα», είναι αποτέλεσμα μιας έλλογης (ορθολογικής) και επαναστατικής ιστορικής κατάκτησης, καταλύτης για την οποία υπήρξε η εμφάνιση των πόλεων. Η πόλη υπήρξε αναγκαία συνθήκη για τη δημοκρατία και την ελευθερία, ενάντια σε καταπιεστικά έθιμα, ανορθολογικούς φόβους ή προκαταλήψεις. Μ’ αυτήν την έννοια, η πόλη διάνοιξε μία διαδικασία εκπολιτισμού που όμως δεν έχει σε καμία περίπτωση ολοκληρωθεί. Αυτό επαφίεται στους δικούς μας αγώνες.
Και η γειτονιά, δεν είναι μόνο χώρος στον οποίο υπάρχουν τα σπίτια μας, μεγαλώνουμε τα παιδιά μας και κάνουμε τα ψώνια μας. Είναι ο χώρος στον οποίο μπορούμε να συναντηθούμε, να συζητήσουμε, να αναγνωρίσουμε όσα μας ενώνουν και να δημιουργήσουμε μία δημοκρατική διαδικασία αυτοκαθορισμού της ζωής μας.
Ο καπιταλισμός σήμερα βρίσκεται σε μόνιμη επανάσταση, ακόμα και σε καιρό κρίσης. Τα παραδοσιακά ταξικά θέματα παίρνουν συνεχώς νέες μορφές, ενώ αναδύονται πολύ κρίσιμα διαταξικά θέματα. Ακολουθώντας τον νόμο που τον διέπει: «ανάπτυξη ή θάνατος», ο καπιταλισμός εισβάλλει ολοένα πιο δυναμικά σε όλες τις κοινωνικές μορφές συμβίωσης.
Ο δήμος και οι λαϊκές συνελεύσεις μπορούν να αποτελέσουν τον χώρο στον οποίο παραδοσιακά και νέα κινήματα μπορούν να συναντηθούν και να συγκροτήσουν ένα ελευθεριακό κίνημα, τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενό του.
Η σχέση πόλης και κράτους στην ιστορία ήταν γεμάτη εντάσεις. Σήμερα, όσο κι αν έχουν αλλάξει, οι θεσμοί της πόλης ακόμα υπάρχουν, παρότι νόμοι όπως ο Καλλικράτης θέλουν να τους συρρικνώσουν. Το δημοτικό συμβούλιο είναι ένα κατάλοιπο από την πιο πλούσια κληρονομιά που δημιούργησαν οι επαναστατικές κομμούνες. Εμείς πρέπει να το αναδομήσουμε και να το επεκτείνουμε.
Το πρόταγμα του ελευθεριακού δημοτισμού (ή κομμουναλισμού), προσπαθεί να δώσει στην ελευθερία τη θεσμική μορφή των δημόσιων συνελεύσεων που γίνονται κυρίαρχα σώματα λήψης αποφάσεων, πέρα από το έθνος-κράτος και τον καπιταλισμό, και διέπονται από ελευθεριακά και δημοκρατικά ιδεώδη.
Η εμφάνιση του δήμου στην ιστορία δεν είναι παρά Λόγος συγκροτημένος θεσμικά και νομικά. Πρέπει να αγωνιστούμε να αναδείξουμε και να επεκτείνουμε όλη αυτή την ελευθεριακή έλλογη (ορθολογική) δυναμική, ενάντια στο κράτος, στο πλαίσιο της διαλεκτικής που την προάγει αλλά και την καθηλώνει.
Οι συνθήκες προσφέρονται σήμερα για μία άλλου είδους στρατηγική. Με το σχέδιο «Καλλικράτης», το κράτος υφαρπάζει την τοπική εξουσία παραχωρώντας την σε ισχυρότερους κεντρικούς δήμους και περιφέρειες. Αυτός είναι ένας τρόπος να διευκολύνει τον κρατικό έλεγχο και τις μεταρρυθμίσεις υπέρ της επέλασης των αγορών. Πολλές τοπικές κοινωνίες δικαιολογημένα διαμαρτύρονται και αρχίζουν στοιχειωδώς να αντιλαμβάνονται το παιχνίδι που παίζεται εις βάρος τους. Ακόμα βέβαια δεν γίνεται συνείδηση (κι αυτό είναι το ζητούμενο) το γεγονός ότι η αναπαραγωγή του συστήματος σχετίζεται με την καταστροφή των υπολειμμάτων δημοσίου χώρου και, ουσιαστικά, με τη διάλυση της κοινωνίας και τη μετάθεση των αρμοδιοτήτων γι’ αυτήν σε ειδικούς και τεχνοκράτες. Το καρότο γι’ αυτήν την πολιτική είναι η ισχυροποίηση των νέων δήμων που διασώζονται, παράλληλα βέβαια με το μαστίγιο της ισχυροποίησης των περιφερειών που θα τους ελέγχουν.
Ο Καλλικράτης (συνέχεια του Καποδίστρια) φέρνει κάποιες τεράστιας σημασία αλλαγές:
- Οι δημοτικοί θεσμοί τοπικής αυτοδιοίκησης μειώνονται κατά 2/3. Ο δήμος γίνεται κάτι τεχνοκρατικό και αόριστο, αποτέλεσμα μίας συνένωσης που δεν προκύπτει από τη συνύπαρξη στον κοινό δημόσιο χώρο.
- Κάποιες νέες αρμοδιότητες που δίνονται στους απρόσωπους δήμους δεν συνοδεύονται από τις προϋποθέσεις (οικονομικές και άλλες) για την πραγματική ενίσχυσή τους.
- Οι δημοτικές εκλογές γίνονται πια ανά 5 χρόνια, μαζί με τις ευρωεκλογές, λες και η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέρος προϊόντος 2 σε 1, ψεκάστε, σκουπίστε, τελειώσατε.
- Η αναλογικότητα των ψήφων χάνεται περισσότερο, ενώ η συγκρότηση συνδυασμού γίνεται πολύ δύσκολη.
Ο Καλλικράτης είναι μία ακόμα στιγμή της διαλεκτικής δήμου και κράτους. Εμείς προτάσσουμε τόσο θεσμικές όσο και εξωθεσμικές παρεμβάσεις που να είναι συνεπείς με την ελευθεριακή προοπτική που διανοίγει αυτή η διαλεκτική.
Επιδιώκουμε δημοκρατικούς δημοτικούς θεσμούς ως αντίβαρο στην κρίση, και επιδιώκουμε τη μεταφορά όλης της εξουσίας, από τους κρατικούς θεσμούς, στους ίδιους τους πολίτες.
Οι δημοτικές εκλογές δεν μπορούν να αποκλειστούν από αυτή την προσπάθεια. Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας σοβαρά πρωτοβουλίες πολιτών, στο τοπικό επίπεδο, που προωθούν μια άλλη παρουσία στις δημοτικές εκλογές από αυτή της εξουσίας και των κομματικών παραδόσεων. Θεωρούμε ότι όταν το ελευθεριακό πρόταγμα, η άμεση δημοκρατία, η ανακλητότητα και κυκλικότητα των ρόλων, και η εξουσία των τοπικών συνελεύσεων, αποτελούν την πραγματικότητα και όχι την δημαγωγία ενός τέτοιου συνδυασμού, οι τοπικές εκλογές αποτελούν κομμάτι του πεδίου αγώνα για την κοινωνική χειραφέτηση και την άμεση δημοκρατία και ως τέτοιο μας ενδιαφέρει. Προτού σε κάποια φάση νέου γύρου «εκσυγχρονισμού» ίσως τις καταργήσουν κι αυτές, μαζί με κάθε ίχνος δημοτικής και λαϊκής εξουσίας.
Εικόνα: Γκραβούρα από την Παρισινή Κομμούνα. Κατεδάφιση της “Στήλης του Ναπολέοντα” στην πλατεία Vendôme, Παρίσι, 16 Μαΐου 1871.
