Θα ήθελα να γράψω λίγα λόγια για δύο πολύ καλά βιβλία από τις εκδόσεις Communalism Press που εκδόθηκαν πρόσφατα (δυστυχώς η θεματολογία τους ίσως κριθεί ντεμοντέ!). Είναι γραμμένα στα αγγλικά, αλλά ελπίζω σύντομα να τα δούμε και στα ελληνικά.
Είναι τα βιβλία του Μπράιαν Τόκαρ (Brian Tokar): Προς την κλιματική δικαιοσύνη – Προοπτικές στην κλιματική κρίση και την κοινωνική αλλαγή. Και του Άιρικ Άιγκλαντ (Eirik Eiglad): Οι αντιεβραϊκές ταραχές στο Όσλο.
Σχετικά με το βιβλίο του Τόκαρ:
Σπάνια, ένα μικρό βιβλίο (137 σελίδες), μπορεί να είναι τόσο περιεκτικό. Με συνοπτικό τρόπο, μαθαίνει κανείς πρώτα το μέγεθος του προβλήματος της οικολογικής κρίσης σήμερα στις σωστές του διαστάσεις. Τείνουμε να σκεφτόμαστε ότι τα οικολογικά προβλήματα θα έρθουν στο μέλλον, όμως είναι ακριβώς δίπλα μας (από φτωχές μέχρι και σε πλούσιες χώρες). Η κρίση μας έκανε δυστυχώς να ξεχάσουμε την οικολογία, κι αυτό αν συνεχιστεί θα έχει άσχημες συνέπειες. Το βιβλίο ανασκευάζει τα αντεπιχειρήματα μιας καλοπληρωμένης μειοψηφίας “επιστημόνων” που αμφισβητούν φαινόμενα όπως αυτό του θερμοκηπίου.
Μαθαίνουμε στη συνέχεια ότι, ενώ οι πλούσιες χώρες ευθύνονται σε συντριπτικό ποσοστό για την επιδείνωση της οικολογικής κρίσης, τα σπασμένα καλούνται να πληρώσουν οι φτωχότερες χώρες. Αυτές πληρώνουν το κόστος, ενώ συμβάλλουν λιγότερο στην οικολογική καταστροφή. Το ίδιο συμβαίνει και με τα φτωχότερα στρώματα εντός των πλουσίων χωρών. Απ’ αυτήν τη βάση προέκυψαν σε παγκόσμια επίπεδο κινήματα που ζητούν “κλιματική δικαιοσύνη”. Αφενός να σταματήσει η οικολογική καταστροφή και, αφετέρου, να μην πληρώσουν τη νύφη αυτοί που συνεισέφεραν ελάχιστα στην πρόκληση της οικολογικής κρίσης. Το βιβλίο περιγράφει πολλά απ’ αυτά τα κινήματα (που έχουν έντονη δραστηριότητα) και τις προοπτικές τους, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Επίσης, το βιβλίο μας κατατοπίζει πολύ ουσιαστικά για τη στάση των κυβερνήσεων ανά τον κόσμο απέναντι στο πρόβλημα και την απόλυτη χρεοκοπία των κρατικών θεσμών απέναντι στην προσπάθεια επίλυσής του. Ακούμε και διαβάζουμε συχνά για το Κιότο και την Κοπενχάγη, αλλά αγνοούμε πολλές από τις κρίσιμες λεπτομέρειες που αναφέρονται εδώ.
Ακόμα, το βιβλίο παρουσιάζει μια οξυδερκή συσχέτιση της καπιταλιστικής κρίσης με τα οικολογικά προβλήματα. Η κρίση των παραγωγικών τομέων του κεφαλαίου, επιδεινώθηκε ραγδαία από το επιπλέον κόστος που προκαλούσαν τα “εξωτερικά” όρια της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Επιταχύνθηκε έτσι η προσωρινή διέξοδος στη χρηματοπιστωτική σφαίρα, με όσα ακολούθησαν. Η κρίση παρουσιάζεται σε όλες της τις διαστάσεις – οικονομικές, οικολογικές, και ευρύτερα κοινωνικές.
Συζητούνται προοπτικές για το οικολογικό και τα ευρύτερα κινήματα σήμερα. Νομιμοποιείται σήμερα η απάθεια της αναμονής μιας οικολογικής “αποκάλυψης”; Ή έχει νόημα η “ουτοπική” έμπνευση του κινήματος για μία συνολική κοινωνική αλλαγή, πέρα από τον καπιταλισμό, προς την άμεση δημοκρατία; Είμαστε καταδικασμένοι σε μια σύντομη ή αργή έλευση της καταστροφής, ή μπορούμε να εξασφαλίσουμε αξιοπρεπείς συνθήκες ζωής και ελευθερία;
Το βιβλίο κλείνει με μια πολύ καλή σύνοψη και εισαγωγή στις ιδέες του Μάρεϊ Μπούκτσιν. Συζητείται ο πυρήνας των μπουκτσινικών θέσεων και αναζητούνται τα στοιχεία του έργου του που διατηρούνται γόνιμα σήμερα.
Κάποιες πολύ σύντομες κριτικές επισημάνσεις: στο βιβλίο γίνονται αναφορές σε μαρξιστικές προσεγγίσεις της οικονομικής κρίσης, οι οποίες νομίζω θα μπορούσαν να συζητηθούν περισσότερο – για να φανούν καλύτερα τα πλεονεκτήματα αλλά και οι ανεπάρκειές τους. Επίσης, ως προς αυτό, δεν επεξηγείται όσο θα έπρεπε η φύση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου (ότι δεν είναι ένα παρασιτικό κεφάλαιο δίπλα σε ένα υγιές, αλλά το ίδιο ένα σύμπτωμα του κεφαλαίου εν γένει).
Τέλος, θα μπορούσε να υπάρξει περισσότερος προβληματισμός για το αίτημα της κλιματικής δικαιοσύνης. Φυσικά αυτό το αίτημα μπορεί να ριζοσπαστικοποιηθεί, αλλά η δικαιοσύνη διατηρεί πάντα έναν χαρακτήρα διεκδίκησης δικαιωμάτων. Δεν είναι αυτονόητη η σχέση με την κοινωνική ελευθερία.
Σχετικά με το βιβλίο του Άιγκλαντ:
Το βιβλίο αυτό αποτελεί πρόκληση για τη σκέψη. Ακόμα και ο πιο επαναστατικός χώρος φέρει συνήθως μαζί του προκαταλήψεις δομικές της κοινωνίας που τον περιβάλλει. Δυστυχώς δεν γίνεται η απαραίτητη αυτοκριτική που θα εξέθετε αυτές τις προκαταλήψεις.
Εξηγούμαι: στη χώρα μας σήμερα θεωρείται αυτονόητο ότι η υπεράσπιση με οποιονδήποτε τρόπο, οσωνδήποτε παλαιστινίων, απέναντι στο κράτος του Ισραήλ, είναι προοδευτική. Αδιαφορούμε έτσι αν μέσα σε πορείες και κινητοποιήσεις για τα δικαιώματα των παλαιστινίων ακούγονται φωνές ρατιστικές και αντιδραστικές.
Το βιβλίο περιγράφει το πώς εξελίχθηκαν κάποιες διαδηλώσεις στο Όσλο, το 2009, σε ρατσιστικές και επιθετικές, αντισημιτικές βίαιες ενέργειες.
Καταρχήν, το βιβλίο είναι μια συγκλονιστική μαρτυρία των γεγονότων που έζησε ο συγγραφέας εκ των έσω (βιώνοντας κι αυτός τη βία του τυφλού μίσους). Η αφήγηση κόβει την ανάσα. Το βιβλίο είναι πολύ καλογραμμένο.
Το πιο σημαντικό όμως είναι η διαφορετική οπτική που διανοίγει απέναντι στο μεσανατολικό και γενικότερα σε αντίστοιχα ζητήματα. Ποια θα έπρεπε να είναι η στάση της Αριστεράς; Με ποιον τρόπο υπερασπίζεται καλύτερα τα ιδεώδη του διαφωτισμού και της ελευθερίας; Υπερασπίζοντας κινήματα που στρέφονται ενάντια στον “ιμπεριαλισμό”, όσο αντιδραστικά κι αν είναι; Αναπαράγοντας ρατσιστικά στερεότυπα; Κλείνοντας τα μάτια απέναντι σε εξόφθαλμες εκδηλώσεις μίσους σε πορείες, εκδηλώσεις και κινητοποιήσεις;
Και, επιτέλους, γιατί αυτή η μονομέρεια με το Ισραήλ; Πρόσφατα στο Μεξικό, παραστρατιωτικοί που εξοντώνουν αγωνιστές, δολοφόνησαν δύο ξένους δημοσιογράφους που πήγαιναν να σπάσουν τον αποκλεισμό κοινοτήτων όπως της Οαχάκα. Πρόσφατα, το τουρκικό κράτος εισέβαλλε, σε μια άνευ προηγουμένου επιχείρηση, και σκότωσε μαζικά κούρδους πολίτες και αγωνιστές, πέρα από τα τουρκικά σύνορα, στο Ιράκ.
Εδώ είχαμε να κάνουμε (και έχουμε ακόμα), με τις δολοφονίες ανθρώπων προοδευτικών, ή έστω πολύ κοντά σε προοδευτικά ιδεώδη. Δεν είδαμε όμως την ίδια αντίδραση όπως απέναντι στις εγκληματικές ενέργεις της κυβέρνησης του Ισραήλ, γιατί το Ισραήλ ταιριάζει στις πεπαλαιωμένες θεωρήσεις της παραδοσιακής Αριστεράς για “ιμπεριαλισμούς” και “νέες διεθνείς τάξεις”. Και μάλιστα κανείς δεν ενδιαφέρεται να μας εξηγήσει ποιοι είναι επιτέλους οι εχθροί του Ισραήλ που στηρίζει η Αριστερά: τι είναι η Χαμάς, τι είναι η Χεζμπολάχ. Στο βιβλίο αυτό θα βρείτε πολύ ενδιαφέρουσες απαντήσεις.
Το ακόμα χειρότερο: όταν ένα οποιοδήποτε κράτος στον κόσμο βιαιοπραγεί ή εγκληματεί, όλοι ζητάνε την τιμωρία του, την καταδίκη του από τη διεθνή κοινότητα και άλλα αντίστοιχα. Όταν βιαιοπραγεί το Ισραήλ ζητάνε, οι ίδιοι αριστεροί, όχι την τιμωρία του αλλά την κατάργησή του ως κράτους! Ο αντισιωνισμός πλασάρεται ως λύση πολύ εύκολα, κι αυτή η ιδιαιτερότητα πρέπει να μας προβληματίσει, μήπως ο αντισιωνισμός σήμερα είναι συγκαλυμένος αντισημιτισμός.
Η υποστήριξη φανατικών, οδηγεί και τις δύο πλευρές σε ακόμα μεγαλύτερο φανατισμό. Καθήκον της Αριστεράς δεν μπορεί παρά να είναι ο διεθνισμός και η στήριξη ελευθεριακών, ανθρωπιστικών και σοσιαλιστικών αρχών.
Όλα αυτά μου φαίνονται πολύ φτωχά ωστόσο σε σύγκριση με τον άρτιο τρόπο που τα αναπτύσσει το βιβλίο – όπως αναπτύσσει και πολλά ακόμα θέματα που δεν έθιξα.
Θα με ενδιέφερε βέβαια πολύ αν ο συγγραφέας συσχέτιζε περισσότερο τον αντισημιτισμό στις διάφορες φάσεις του, με τον καπιταλισμό σήμερα (όπως τον συσχετίζει με τον αντικαπιταλισμό).
Σε κάθε περίπτωση τα βιβλία είναι εξαιρετικά και ελπίζω να ενδιαφερθεί κάποιος εκδοτικός οίκος.
Τα βιβλία μπορείτε να προμηθευτείτε εδώ κι εδώ.
Θοδωρής Βελισσάρης
Πολύ ενδιαφέρουσες παρουσιάσεις, ιδιαίτερα η δεύτερη που θέτει, εντέλει, το ζήτημα της διαύγειας απέναντι σε μια πολύπλοκη διαμάχη.
Χαίρομαι που σου φάνηκαν ενδιαφέρουσες. Χάρηκα και με την ανακάλυψη του πολύ ωραίου μπλογκ σου, την ύπαρξη του οποίου δεν γνώριζα.
http://enantiastonantisimitismo.wordpress.com/
Tυχαία είδα σήμερα στην εφημερίδα αυτό:
http://www.enet.gr/?i=news.el.kosmos&id=233367
Για να ξέρουν κάποιοι τί είδους φανατικούς υποστηρίζουν.
Σχετικά με τον αντισημιτισμό που αναπτύσσεται, στην Ελλάδα το πιο πρόσφατο φαινόμενο είναι το βιβλίο του Πλεύρη πρόπερσυ (το παραθέτεις και στο site), καθώς και η δικαστική του δικαίωση. Η “αριστερά” παντελώς απούσα και από τη δικαστική διαμάχη, αλλά ούτε καν ένα σχολιασμό δεν έκανε επ’αυτού. Αφενός, εξαιτίας της αυτολογοκρισίας που υπόκειται η “αριστερά” και αφετέρου γιατί πολύ απλά δεν ήταν συνέφερε ένας τέτοιος αγώνας (για τους γνωστούς ψηφοθηρικούς λόγους).
Και εξηγούμαι: Πώς μπορείς να κάνεις αγώνα κατά του ρατσισμού και κατά του αντισημιτισμού όταν είσαι ο ίδιος που υιοθετείς τη ναζιστική συνθηματολογία ”Να πεθάνουν οι Εβραίοι τα μιάσματα”; Όταν δεν κατανοεί η αριστερά πώς είναι εντελώς διαφορετικό το κράτος του Ισραήλ και οι δομές του, η επιθετική πολιτική του εξαιτίας της εύνοιας των ΗΠΑ και άλλο η ισραηλίτικη κοινωνία (άραγε πόσες χιλιάδες χρόνια έχουμε να αποκαλέσουμε την εν λόγω κοινωνία ισραηλίτικη και όχι εβραϊκή); Όταν η ίδια η αριστερά δηλώνει οπαδός, πρωτοπόρων τρομοκρατικών οργανώσεων όπως η Χαμάς (γνωστό το σύνθημα ”μη σταματάς να τους χαμάς”) και τείνει να εξισώσει μια ολόκληρη κοινωνία, με την ιδεολογία μιας πολιτικής πρωτοπορίας που απλώς το μόνο που επιθυμεί είναι τη δημιουργία ενός ”αυθεντικού” ισλαμικού κράτους που θα υπακούει στη σαριά? Όταν ταυτίζει τις αυτοκτονικές επιθέσεις των μελών της Χαμάς με επαναστατικές πράξεις του λαϊκού κινήματος; Αυτή η αριστερά είναι που θα βγει στο δρόμο και να φωνάξει κατά του αντισημιτισμού; (και λέω αριστερά γιατι Θοδωρή κι εσύ ο ίδιος αποκάλεσες ”προοδευτικές” κινήσεις τις αντισημιτικές πολιτικές). Αν αριστερά θεωρείται το ΚΚΕ που αυτοπροσδιορίζεται ως το πραγματικά πατριωτικό κόμμα και κατεβαίνει σε διαδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά της ονομασίας της ΠΓΔΜ ”χέρι, χέρι με τον Καρατζαφέρη”, τότε δεν είμαι αριστερός. Το θεωρώ ύβριν να με αποκαλούν αριστερό. Αν αριστερά είναι ο ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ που θυμάται το φασισμό και όλα αυτά τα απάνθρωπα κινήματα, μόνο λίγο μετά τις εκλογές (ούτε καν πριν!) τότε δεν είμαι αριστερός. Αν αριστερά είναι όλοι όσοι ηδονίζονται παραστάσεις και σκηνές με κρεμάλες και τους φασίστες και τους σιωνιστές κρεμασμένους, τότε δεν είμαι αριστερός. Είμαι με τον Μαλατέστα που προτιμά να χάσει αν είναι να κερδίσει με φασιστικό τρόπο.
Και ενώ απόλυτη σιωπή επί αυτών των θεμάτων (όπως ήταν χαρακτηριστική με το βιβλίο του Πλεύρη) από την αριστερά, ξαφνικά ένα 20% στον Αγ. Παντελεήμονα μας θυμίζει ότι υπάρχουν και φασίστες στην ελληνική κοινωνία, και ρατσιστές και αντισημιτιστές (άλλωστε αυτές οι λέξεις έχουν περίπου το ίδιο νόημα). Και αντί να κοιτάξουμε τα πραγματικά αίτια αυτής της εμφάνισης που οφείλεται περισσότερο στην αύξηση της αποχής παρά στην αύξηση του φασισμού στην Ελλάδα (χωρίς να λέω πώς στον Αγ. Παντελεήμονα δεν επέδρασε θετικά ο φασισμός λόγω των προβλημάτων), έχουμε μια αριστερά να μας μαλώνει (είχαμε που είχαμε τον Πάγκαλο, έχουμε τώρα και τον ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ.!) και να προσπαθεί να δημιουργήσει στην κοινωνία την αυτοενοχοποίηση της. ”Μην πας εσύ να ψηφίσεις και άσε τον Άδωνι να καθορίσει το αποτέλεσμα”. Μιλάμε για επιχείρημα που κόβει την ανάσα. Ή ο Ψαριανός (που για κάποιο λόγο τον προωθεί πολύ το lifestyle, ως ειλικρινή και προοδευτικό και ευφυή) που μας λέει ”αν πήγαινε ο κόσμος να ψηφίσει δεν θα είχε αυτό το ποσοστό η Χρυσή Αυγή”. Δηλαδή αφενός δικαιώνει αυτό που λέμε εμείς, ότι στην ουσία δεν υπάρχει και καμία τρομερή αύξηση της επιρροής του φασισμού στην Ελλάδα, αλλά εν τέλει υπάρχει φασισμός, που όσο κυμαίνεται στο 1% των εκλογικών αποτελεσμάτων η αριστερά τον αγνοεί, αλλά μόλις πάρει 7 έδρες στο Κοινοβούλιο όπως το Λα.Ο.Σ. ή πάρει κανένα 20% στις δημοτικές στον Αγ.Παντελεήμονα, βγαίνουν όλοι σαν άλλοι Πουλαντζάδες να μας μιλήσουν για τον φασισμό. Γι’αυτό είπα εξαρχής οι λόγοι είναι ψηφοθηρικοί. Οι πολιτικάντιδες νομίζουν πώς όλα τα προβλήματα λύνονται στο Κοινοβούλιο, δηλαδή όλα τα προβλήματα θα λυθούν μόλις τους εκχωρήσεις την εξουσία σου. Μπορείς να διαδηλώνεις αγαπητέ χρυσαυγίτη παρέα με τα ΜΑΤ, εφόσον είναι ακίνδυνος για την κοινοβουλευτική ολιγαρχία (δηλαδή δεν θα μας πάρεις καμιά θέση) αλλά μόλις μας πάρεις καμια θεσούλα και βολευτεί ένας λιγότερος δικός μας, τότε αναγνωρίζουμε την ύπαρξη σου και σου κάνουμε πόλεμο (και μάλιστα με επιχειρηματολογία και λόγο του περασμένου αιώνα).
Και φυσικά έχει αναπτυχθεί και μία ευρύτερη νοοτροπία στην ελληνική κοινωνία Ισραήλ/Εβραίοι ή Ισραηλίτες = κακό. Για όλους τους λαούς και όλες τις κοινωνίες έχουμε κάτι θετικό να πούμε (ακόμα και για τους Τούρκους) εκτός απ τους Ισραηλίτες. Στην ελληνική κοινωνία όταν λέμε Εβραίος εννοούμε τσιγκούνης, κουτοπόνηρος, φιλοχρήματος, που σκοτώνει τη μάνα του για τα λεφτά, που δεν έχει συναισθήματα, αξίες, αρχές, κουλτούρα. Στη Θεσσαλονίκη συγκεκριμένα όλοι νομίζουν ότι οι Εβραίοι ήταν οι αφέντες των Ελλήνων επειδή κατείχαν τη μεγαλύτερη ιδιοκτησία στην πόλη. Κανείς όμως δεν λέει ότι η πλειοψηφία των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη ήταν πιο φτωχοί κι από τους Έλληνες. Παίρνουμε ως δεδομένο ότι μεγάλη έκταση γης ανήκε σε 10,20,100 Εβραίους και δημιουργούμε ένα κανόνα γενικότερο δια της επαγωγής. Οι Εβραίοι είναι κακοί. Τώρα που αυτή η γη ανήκει στους 10,20,100 χριστιανορθόδοξους (γιατί άλλο εβραίος ως θρήσκευμα και άλλο σιωνιστής ως πολιτικοθρησκευτικό και εθνικό ιδεολόγημα) άρα μπορούμε να κοιμόμαστε ήσυχοι.
Σχετικά με την αντιναζιστική πρωτοβουλία και τον ηρωϊκό αγώνα της, ιδού τα τελευταία, θετικά, νέα (αν και βιάστηκαν να κουκουλώσουν την ουσία της υπόθεσης):
http://www.antinazi.gr/articles/dikiani/athoosi.htm
Πολύ ενδιαφέρουσα η παρέμβασή σου. Δεν κατάλαβα όμως αυτό που έγραψες:
“…(και λέω αριστερά γιατι Θοδωρή κι εσύ ο ίδιος αποκάλεσες ”προοδευτικές” κινήσεις τις αντισημιτικές πολιτικές)…”
Μένω με την απορία: που είδες κάτι τέτοιο;;;;;;;;;
Όσο για την Αριστερά, νομίζω πρέπει να παλέψουμε να αναδείξουμε μια νέα ελευθεριακή και ριζοσπαστική Αριστερά. Ο Μαλατέστα πήγαινε στο άλλο άκρο, και δεν ξέρω αν θα τον προτιμούσα από τους Λένιν και Τρότσκι. Μάλλον τους τελευταίους θα προτιμούσα (δεν εννοώ όσους σήμερα τους επικαλούνται) απ’ αυτό το απολίτικο αναρχικό πάγωμα – είχε φτάσει ο Μαλατέστα μέχρι και τον Μάχνο να θεωρεί εξουσιαστή.
Μάλλον οι φασίστες μπήκαν στον δημοτισμό και μας λογοκρίνουν!!! Γιατί υποθέτω πώς εκεί που γράφεις:
”Πολύ ενδιαφέρουσα η παρέμβασή σου. Δεν κατάλαβα όμως αυτό που έγραψες:
Μένω με την απορία: που είδες κάτι τέτοιο;;;;;;;;;”
μάλλον στο ενδιάμεσο παραθέτεις και κάποιο χωρίο από το κείμενο μου.
Το θέμα είναι κατά την άποψη μου πώς για να δημιουργήσουμε μια ελευθεριακή και ριζοσπαστική πολιτική, μάλλον θα πρέπει να κόψουμε τον ομφάλιο λώρο από αυτό που αποκαλούμε σήμερα (τονίζω το σήμερα) αριστερά. Δεν βρίσκω δηλαδή κάποιο νόημα να ενταχθεί η ριζοσπαστική πολιτική στην Αριστερά, στο ΚΚΕ, στον ΣΥΡΙΖΑ στους τροτσκυστες, στους αριστεριστες ακόμα και σαν αριστερή της πτέρυγα. Η ριζοσπαστική πολιτική της δημοκρατίας σε όλους τους τομείς της ζωής δεν είναι πολιτική της Αριστεράς εδώ και πάρα πολλά χρόνια.
(δεν ξέρω αν η συζήτηση πρέπει να πάει προς τα εκεί οπότε δεν επεκτείνομαι. Η παρατήρηση για τον Μαλατέστα είναι ουσιαστική, ούτε εγώ δηλώνω μαλατεστικός, αλλά τουλάχιστον εν αντιθέσει με τον Λένιν και τον Τροτσκύ, ο Μαλατέστα διαπίστωσε πώς η επανάσταση δεν είναι φασιστική υπόθεση, ούτε θα έρθει με φασιστική μεθοδολογία γιατί τότε δεν θα είναι επανάσταση αλλά φασισμός. Αυτά για τις αμφίσημες προσωπικότητες των Μαλατέστα, Λένιν, Τρότσκυ που μπορούμε να τους αναλύουμε για βράδια ολόκληρα.)
Το διορθώσαμε Νίκο το κενό στο σχόλιο του Θοδωρή.
Ελπίζω με τη διόρθωση να φαίνεται πλέον το χωρίο από το σχόλιό σου παρέθεσα.
Σχετικά με την Αριστερά, ενώ συμφωνώ με το πνεύμα όσων γράφεις, δεν θα ήμουν τόσο απόλυτος, ούτε θα απέκλεια εξορισμού όλους όσους αναφέρεις – νομίζω σίγουρα θα έπρεπε να αποκλειστούνε οι σταλινικοί, τα υπόλοιπα τα συζητάμε.
Γράφεις:
“τουλάχιστον εν αντιθέσει με τον Λένιν και τον Τροτσκύ, ο Μαλατέστα διαπίστωσε πώς η επανάσταση δεν είναι φασιστική υπόθεση, ούτε θα έρθει με φασιστική μεθοδολογία γιατί τότε δεν θα είναι επανάσταση αλλά φασισμός”
Σε καμία περίπτωση δεν θα δεχόμουν ότι επαναστάτες όπως ο Λένιν και ο Τρότσκι δεν είχαν διαπιστώσει ότι “η επανάσταση δεν είναι φασιστική υπόθεση, ούτε θα έρθει με φασιστική μεθοδολογία γιατί τότε δεν θα είναι επανάσταση αλλά φασισμός”.
Άλλο λενινισμός και τροτσκισμός, και άλλο (μα πολύ άλλο!) φασισμός! Αλλά αυτό είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση.
Ναι σχετικά με την παρατήρηση που κάνεις Θοδωρή, το συγκεκριμένο σημείο είναι αρκετά κακογραμμένο από μέρους μου. Δεν εννοούσα πώς εσύ θεωρείς τους αντισημιτιστές ”προοδευτικούς”, εννοούσα πως κι εσύ στο κείμενο αναγνωρίζεις αυτή την αντίφαση που επικρατεί, δηλαδή πώς όποιος κάνει πολιτική κατά των Εβραίων κρίνεται αυτομάτως ως ”προοδευτικός”.
Σαφώς και μεταξύ Χίτλερ και Λένιν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές και διαφορές περιεχομένου, αλλά εν πάση περιπτώσει δεν μπορούμε να αγννούμε και τα κοινά σημεία τους. Όπως 1)το πρωτοπόρο κόμμα που γνωρίζει όλη την αλήθεια και είτε το ακολουθείς είτε είναι αναθεωρητικο-αποστάτης (Λένιν) είτε δεν είσαι Άρειος (Χίτλερ), 2) κατοχή των μέσων παραγωγής από μια κομματική γραφειοκρατία και απόλυτη διαχείριση της, 3) δημιουργία μιας συμπαγούς ιδεολογίας κατά την οποία δεν μπορεί κανείς να παρεκκλίνει και απλά αν κάποιος παρεκκλίνει έχει την τύχη του Τρότσκυ, 4)απόλυτο μονοπώλιο της επιστήμης σε σημείο όπου δεν υπάρχει κάποια θεωρία που να αμφισβητεί τον εξελικτισμό ή τον σοσιαλισμό, 5) προπαγάνδα, σε σημείο όπου αν το Κόμμα (εθνικοσοσιαλιστικό ή κομμουνιστικό) έλεγε πώς ο γαίδαρος πετάει, την επόμενη θα έβλεπες ανθρώπουςνα πηδάνε με τα γαιδούρια τους απ το γκρεμό (που λέει και το ανέκδοτο).
Τώρα βέβαια θα μπορούσαμε να πούμε πώς ο σοβιετικός ολοκληρωτισμός, όντως δεν έφτασε τα επίπεδα αποδοχής από την κοινωνία αντίστοιχα μ’αυτήν του εθνικοσοσιαλιστικού, ότι τα φασιστικά καθεστώτα είναι πιο προσωποπαγή δηλαδή θεμελιώνονται σε έναν Fuhrer ή έναν Duce (παρόλο που εν τέλει η κομματική γραφειοκρατεία κάνει όλη τη δουλεία), ότι την εποχή του Λένιν κουτσά στραβά υπήρχε μια αντιπολίτευση (εργατική αντιπολίτευση, μενσεβίκοι κτλ), πώς ο Λένιν ως συγγραφέας έδειχνε να έχει άλλες προθέσεις (με το Κράτος και Επανάσταση το οποίο χαρακτηρίζεται και όχι άδικα ως αναρχικό σύγγραμμα) γι’αυτό και είναι τόσο αντιφατικός ως προσωπικότητα και πολλά πολλά άλλα. Η ουσία είναι πώς και στην Ρωσία δημιουργήθηκε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς και σίγουρα δεν ήταν η αιτία ο Στάλιν και μόνο ο Στάλιν, απλά ο Στάλιν με τη ραδιουργία του το έφτασε στο αποκορύφωμα του.
Ευχαριστώ για τη διευκρίνηση Νίκο, τώρα κατάλαβα τί εννοούσες.
Περί Χίτλερ και Λένιν:
σαφώς οι μπλολσεβίκοι δεν ήταν τέλειοι. Όμως, ακόμα και μετά την περίοδο που καταργήθηκαν στο κόμμα οι φράξιες, υπήρχαν κατάλοιπα δημοκρατικών διαδικασιών. Ο Στάλιν έπρεπε να εγκαθιδρύσει την εξουσία του μέσω των οργάνων, και χρειαζόταν τη βοήθεια του Κάμενεφ κλπ. Αυτές οι διαδικασίες, ακόμα και μετά τη στροφή του Λένιν, σε πιο αυταρχικές μορφές, δεν συγκρινονται ούτε κατά διάνοια με την κομματική ζωή επί Χίτλερ και Στάλιν.
Ως προς τα σημεία που θέτεις λοιπόν:
1) Το κόμμα στον Χίτλερ είναι ο Χίτλερ, αλλά το κόμμα στον Λένιν δεν είναι ο Λένιν, οι διαφορές είναι τεράστιες.
2) Οι μπολσεβίκοι πρότειναν να μοιραστούν την εξουσία με άλλες οργανώσεις, αλλά μόνο οι αριστεροί εσέροι δέχτηκαν για λίγο (σταδιακά άρχισαν οι μπλσεβίκοι διάφορα ατοπήματα). Σε μεγάλο βαθμό πραγμάτωσαν αυτά τα ατοπήματα έχοντας την πλειοψηφία στα σοβιέτ, έδιναν μάχη στους δημοκρατικούς θεσμούς.
3) Όταν καταργήθηκαν οι φράξιες ίσως υπήρχε αυτό το ιδεολογικό που λες, αλλά είναι χαρακτηριστικό πριν από την επικράτηση του Στάλιν, πόσο ποικιλίες απόψεων συνέχιζαν να υπάρχουν στο κόμμα. Αυτό που λες για τον Τρότσκι δεν έχει καμία σχέση με τον Λένιν.
4) Όπως είπα και παραπάνω, ο Λένιν δεχόταν ακόμα και τη συγκυβέρνηση με ομάδες που είχαν θεωρίες που, σαφώς, αυτός δεν θεωρούσε επιστημονικές (με τη στενή σημασία που καταλάβαινε τη γνώση). Σταδιακά, μέσα στη σκληρότητα του εμφυλίου, όντως έτεινε προς τα εκεί, αλλά και πάλι περίμενε τις διαδικασίες στο κόμμα να αναδείξουν τα γεγονότα, και όχι να τα επιβάλλει αυτός που θα κατέχει την απόλυτη γνώση (αυτό φαίνεται από τις διαδικασίες διαδοχής – ο Λένιν δεν έκανε αυτό που έκανε ο Αλαβάνος, που διόρισε τον Τσίπρα, και μετά άλλαξε γνώμη οπότε είπε να κάνει άλλο κόμμα!).
5) Για το κόμμα: σαφώς νομίζω ότι η περιγραφή σου ταιριάζει στο κόμμα επί Στάλιν.
Γενικά, εκτός από τις ουσιώδεις διαφορές, υπάρχει και ο σκοπός τον οποίο εξυπηρετούσαν οι ενέργειες του Λένιν και του Χίτλερ. Και οι δύο χρησιμοποίησαν για την εγκαθίδρυση της εξουσίας τους βία. Όμως ο πρώτος το έκανε εγκαθιδρύοντας την εξουσία των σοβιέτ (έστω με τη διαστρεβλωμένη συνέχεια), το πιο προοδευτικό ίσως σύνταγμα στον κόσμο, την ισότητα των γυναικών, και χαιρετίστηκαν οι προσπάθειές του από όλους τους προοδευτικούς ανά τον κόσμο. Ο Χίτλερ χρησιμοποίησε βία γιαν να εγκαθιδρύσει την εξουσία της ψευτοράτσας, και μάλιστα τη δική του απόλυτη εξουσία.
Δεν λέω ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Όμως τα μέσα φωτίζονται από τον σκοπό, όπως και ο σκοπός από τα μέσα.
Εδώ αναδεικνύεται ξανά και ένα θέμα που έχει συζητηθει αρκετά τελευταία στο μπλογκ αυτό: για παράδειγμα, οι αξιώσεις αντικειμενικότητας θεωρούνται αυτόματα ολοκληρωτικές, χωρίς να εξεταστεί το περιεχόμενο αυτών των αξιώσεων.
Νομίζω ότι στο τέλος του σχολίου σου αναδεικνύεις κι εσύ αυτή την πιο ευρεία οπτική. Βέβαια υπονοείς ότι για τον Στάλιν φταίει ο Λένιν (ή ο Μαρξ;). Θα διαφωνήσω. Όχι ότι ο Λένιν ήτανε σωστός σε όλα. Νομίζω θα είχαμε να αντιπαραθέσουμε ένα άλλο επαναστατικό πρόγραμμα απέναντι σ’ εκείνες τις συνθήκες απέναντι στον Λένιν. Η αντιπολίτεση μέσα στους μπολσεβίκους, οι αριστεροί σοσιαλεπανάστες (εσέροι), οι ναύτες της Κροστάνδης, ακόμα και ο Μάχνο και οι Πράσινοι αργότερα, στάθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων.
Ο Στάλιν ήταν περισσότερο αποτέλεσμα αυτής της αδυναμίας του επαναστατικού κινήματος, και έκφραση της αντίδρασης απέναντί του, παρά η λογική συνέχεια του έργου των σκαπανέων της επανάστασης. Εξάλλου, όλους τους μπολσεβίκους επαναστάτες ο Στάλιν τους εκτέλεσε σταδιακά.
Όπως το θέτει και ο Μπούκτσιν στο “Ιστορία, Πολιτισμός και Πρόοδος“:
“Αλλά, η δικαιοκρισία μού επιβάλλει να τονίσω πως, αντίθετα με τη συμβατική σοφία για την Αριστερά σήμερα, ποτέ δεν υπήρξε κανένας «υπαρκτός σοσιαλισμός», παρά τους ισχυρισμούς των πρώην ανατολικοευρωπαίων ηγετών περί του αντιθέτου. Ούτε ήταν ο Χέγκελ απλώς ένας τελεολόγος, ούτε ο Μαρξ ένας απλοϊκός «παραγωγιστής», ούτε ο Λένιν ο ιδεολογικός «πατέρας» του αδίστακτου, καιροσκόπου και αντεπαναστάτη Στάλιν
(…)
Ωστόσο, ο Χέγκελ, αναμφισβήτητα, θα είχε αντιτεθεί αποφασιστικά στην άποψη του Μαρξ περί διαλεκτικής∙ ο δε Μαρξ θα μπορούσε πολύ καλά να είχε αποκηρύξει τον Λένιν, όπως έκαναν η μαρξίστρια Ρόζα Λούξεμπουργκ και οι συμβουλιακοί κομμουνιστές Gorter (Γκέρτερ) και Pannekoek (Πάνεκουκ)∙ και ο Στάλιν σίγουρα θα είχε φυλακίσει τον Λένιν όπως η χήρα του Λένιν καταμαρτυρούσε με πικρία στον Τρότσκι το 1925, αφότου ο πρώην διοικητής του Κόκκινου Στρατού άρχισε αργοπορημένα να επιτίθεται στον Στάλιν.”
Θα απαντήσω από το τέλος,
Λέει λοιπόν ο Bookchin:
“Ωστόσο, ο Χέγκελ, αναμφισβήτητα, θα είχε αντιτεθεί αποφασιστικά στην άποψη του Μαρξ περί διαλεκτικής∙ ο δε Μαρξ θα μπορούσε πολύ καλά να είχε αποκηρύξει τον Λένιν, όπως έκαναν η μαρξίστρια Ρόζα Λούξεμπουργκ και οι συμβουλιακοί κομμουνιστές Gorter (Γκέρτερ) και Pannekoek (Πάνεκουκ)∙ και ο Στάλιν σίγουρα θα είχε φυλακίσει τον Λένιν όπως η χήρα του Λένιν καταμαρτυρούσε με πικρία στον Τρότσκι το 1925, αφότου ο πρώην διοικητής του Κόκκινου Στρατού άρχισε αργοπορημένα να επιτίθεται στον Στάλιν”
Τα λέει ωραία ο Bookchin, κι εγώ πολλά βράδια κοιμάμαι με την απορία του ”τί θα γινόταν αν”, αλλά σε τελική ανάλυση στην ιστοριά αυτό που ενδιαφέρει είναι το ”τετελεσμένο γεγονός” και όχι οι ενδείξεις που δεν οδήγησαν στο γεγονός. Όντως μπορούμε να πούμε πώς μεταξύ Μαρξ και Λένιν υπάρχει μια ρήξη, παρά μια συνέχεια στην επαναστατική θεωρία, μιας και η έννοια της ”πρωτοπορίας” εισήχθη από τον Λένιν. Παρόλα αυτα η δυνατότητα επικράτησης του σοσιαλισμού σε μία χώρα – μια φράση που έδωσε πάτημα στον Στάλιν να δημιουργήσει το συγκεντρωτικό καθεστώς και να απορρίψει θεωρητικά τον μαρξισμό-λενινισμό που έμπρακτα το αναγνωρίζουμε στο σύμφωνο Ρίμπεντρομπ – Μολότοφ περί μη επίθεσης – είναι έργο του Μάρξ και όχι του Λένιν (όπως το αναφέρει στο μανιφέστο). Επίσης για τον ίδιο τον Μάρξ κάπου στο 1871 οι προλετάριοι έχουν πατρίδα και μάλλον δεν είναι ορθολογική κίνηση οι προλετάριοι όλων των χωρών να ενωθούν, καθώς ο Μαρξ σε επιστολή του στον Ένγκλες, ανησυχεί πάρα πολύ για την έκβαση της θεωρίας του αν αυτή τελικά πραγματωθεί μέσα σε μια αργοπορημένη βιομηχανικά χώρα όπως η Γαλλία (αναφέρομαι στην Παρισινή Κομμούνα που δέχτηκε κριτική από τον Μαρξ πριν ο ίδιος μετά απο χρόνια αναγνωρίσει μια προλεταριακή μορφή επανάστασης), γιατί ο ίδιος έβλεπε πώς η Γερμανία θα είναι η πρώτη χώρα που θα δημιουργήσει σοσιαλιστικές βάσεις. Γί’αυτό ο Μαρξ θα διαφωνούσε με τις προσπάθειες του Λένιν για επικράτηση του σοσιαλισμού σε μια προβιομηχανική κοινωνία όπως η τσαρική Ρωσία. Αυτά γενικά για να δούμε το πώς οι αντιφάσεις στα κείμενα μεγάλων θεωρητικών δεν είναι αυθαιρεσίες αλλά μπορούν να οδηγήσουν σε μορφές διακυβέρνησης, όπως ο ολοκληρωτισμός. Σ’αυτό το σημείο βέβαια ο Καστοριάδης έχει δίκιο, που λέει ρητά πως δεν γίνεται να δαινομοποιούμε τόσο πολύ τον Μάρξ και να τον αποκαλέσουμε ”πατέρα του ολοκληρωτισμού”, μιας και από τον Μαρξ πηγάζει και η σοσιαλδημοκρατία (και μπορούμε να προσθέσουμε βέβαια και τα συμβουλιακό κομμουνισμό και πολλές άλλες θεωρήσεις).
Επίσης ο Bookchin αναφέρει χαρακτηριστικά πώς δεν ”υπήρξε υπαρκτός σοσιαλισμός”. Αν ο σοσιαλισμός είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που υπήρξε (που για τον Bookchin σίγουρα είναι), τότε ναι δεν υπήρξε σοσιαλισμός. Αλλά δυστυχώς στο σημείο που ξέρω, ο Μαρξ ποτέ δεν αναφέρει πως η εκμετάλλευση θα αρθεί σε μια αντι-ιεραρχική κοινωνία (όπως το θεωρεί ο Bookchin). Για τον Μαρξ η εκμετάλλευση θα αρθει μόλις τα μέσα παραγωγής κοινωνικοποιηθούν. Και αν λάβουμε και υπόψιν την ιστορία της Πρώτης Διεθνούς με τον εξοβελισμό των απόψεων του Προυντόν και του Μπακούνιν (και των Ουτοπιστών), ΄την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής οφείλουν να την διαχειρίζονται όχι όλοι, αλλά αυτοί που κατέχουν την ορθή-δόξα. Ο δικός του (του Μαρξ) σοσιαλισμός είναι ο επιστημονικός, οι άλλοι είναι κίβδηλοί, οπότε τη δική του γνώμη πρέπει να ακολουθήσουν. Η ορθοδοξία λοιπόν είναι έργο του Μαρξ και όχι του Στάλιν. Σ’αυτό το σημείο ο Μαρκούζε πολύ ωραία έδειξε πώς αν σε μια σχέση δούλου – αφέντη επικρατεί η διαμάχη όπου ο ένας προσπαθεί να διατηρήσει τη θέση του και ο άλλος να αλλάξει τις θέσεις, ουσιαστικά δεν αλλάζει το ”σύστημα” αλλά οι θέσεις:
αφέντης δούλος (σε σταθερή θέση) και
δούλος αφέντης (μετά την αλλαγή)
Απλοϊκός Μαρκούζε, αλλά εν τέλει λέει αυτό που θέλει να πεί. Πώς απλά και μόνο η ανατροπή των σχέσεων παραγωγής δεν καταργεί απ’ευθείας την κμετάλλευση. Ο μάρξ λοιπόν σ’αυτό το σημείο δεν έδωσε ούτε ένα χαρακτηριστικό στην μετεπαναστατική κοινωνία, θεώρησε ότι τα στοιχεία αυτά θα τα δώσουν οι νόμοι της ιστορίας, εν αντιθέσει με τον Bookchin που είπε πώς η μετεπαναστατική κοινωνία θα έχει απελευθερωμένη τεχνολογία, θα είναι μη-παραγωγιστική και αντι-καπιταλιστική (και εννοεί τον καπιταλισμό και ο ως τεχνικκη), αντι-ιεραρχική με πλήρη πολιτική ισότητα στις αποφάσεις, οικολογική κ.ο.κ. (χωρίς βέβαια να προτείνει και ένα εξαντλητικό οδηγό του πώς θα γίνουν όλα αυτά, προς τιμήν του).
Στα σημεία 1),2),3),4),5) που μου απαντάς συμφωνώ απόλυτα άλλωστε έθιξα κι εγω αυτά τα στοιχεία στην επόμενη μου παράγραφο (δηλαδή την ύπαρξη αντιπολίτευσης, τον μη προσωποπαγή χαρακτήρα του κόμματος την εποχή του Λένιν κτλ κτλ). Παρόλα αυτά στο σημείο που θίγεις το κομμάτι της βίας, εν τέλει, παρόλο που τα σόβιετ ήταν προοδευτικό σύνταγμα, εν τέλει κι αυτά ήρθαν δια πραξικοπήματος και όχι δια της επανάστασης. Μια μειοψηφία διεκδίκησε αυτή τη μορφή διακυβέρνησης και όχι μια ολόκληρη κοινωνία.
Αυτό που λέω στο τέλος του σχόλιου μου είναι πώς, μπορεί ο σοβιετικός ολοκληρωτισμός να κορυφώθηκε με τον Στάλιν, αλλά δεν μπορώ να αγνοήσω τα σπέρματα στην σκέψη του Μάρξ και την θεωρητική του θεμελίωση στον Λένιν (πρωτοπορία κόμματος, ό,τι είναι πρωτοπορία του κόμματος είναι αντικειμενικό και ό,τι είναι αντικειμενικό είναι πρωτοπορία του κόμματος για να παραφράσουμε και λίγο τον Έγελο). Δεν λέω ότι κάποιος έφταιξε καταναγκαστικά, όυτε να ανάγω το σύνολο της σκέψης του Μαρξ στις δράσεις του Στάλιν, και φυσικά δεν θέλω να το παίξω αυτόκλητος δικηγόρος κάποιων που οραματίζονται μια πιο δίκαιη κοινωνία. Απλώς στο σημείο που έθιξα και στην αρχή περί ”υπαρκτού σοσιαλισμόυ”, μένω στην άποψη πώς τελικά ο Μάρξ δεν είναι Θεός, ούτε ο Λένιν και απάντησαν σε ερωτήματα της εποχής τους και δεν ανακάλυψαν κάποια αιώνια αλήθεια. Το αν θέλουμε σοσιαλισμό, θα το άπαντήσουμε εμείς οι ίδιοι (σ’αυτό συμφωνεί τουλάχιστον ο πρώιμος Μαρξ, σίγουρα όχι ο Λένιν) καθώς και τι περιεχόμενο θέλουμε να έχει ο σοσιαλισμός ώστε η κοινωνία να γίνει πιο δίκαιη.
Τέλος περί αξιώσεων αντικειμενικότητας η ερώτηση που θέτεις είναι πολύ δύσκολη, δεν μπορώ να την απαντήσω τόσο απλά. Το μόνο που μπορώ να πώ είναι πώς η αντικειμενικότητα δεν είναι αϊστορική, αχρονική, αχωρική, αλλά είναι κάτι που προσδιορίζεται σαφώς κοινωνικοϊστορικά. Επίσης η αντικειμενικότητα είναι κάτι που εγείρει αξιώσεων ισχύος καθώς προσπαθεί στη δημιουργία μιας πραγματικότητας. Σ’αυτό το σημείο η αντικειμενικότητα γίνεται ολοκληρωτισμός όταν αγνοεί αυτά ακριβώς τα στοιχεία της. Δηλαδή όταν μας εμφανίζονται (ή ακόμα καλύτερα όταν την εμφανίζουμε να μας εμφανίζεται) ως κάτι αιώνιο, εξωκοινωνικό, ως κάτι που δεν αλλάζει, που είναι έτσι ακριβώς, είναι τέτοιο που είναι, τελεία, δεν έχουμε κάτι άλλο να πούμε, γιατί πολύ απλά “όλα στον κόσμο είναι αναγκαίο να υπάρχουν όπως υπάρχουν και δεν μπορούν να υπάρχουν διαφορετικά” (Spinoza).
Πω πω, πολύ πράμα ρε συ Νίκο, χαίρομαι για την έμπνευση και διάθεσή που σου γέννησε η ανάρτηση και ο διάλογος. Κάποια σχόλια τώρα:
Καταρχάς έχω αρκετές διαφωνίες για την παρουσίαση που κάνεις των Μαρξ και Λένιν. Σ’ αυτούς τους δύο φυσικά υπάρχει διαφορά, αλλά θα έβλεπα πολλά περισσότερα κοινά μεταξύ τους, και πολλές εξαιρετικής σημασίας διαφορές με τον Στάλιν. Άλλο Μαρξ και Λένιν, άλλο Στάλιν: σίγουρα.
Πρώτη φορά διαβάζω ότι η ιδέα για τον «σοσιαλισμό σε μία χώρα» ανάγεται στον Μαρξ. Θα ήθελα να με διαφωτίσεις εδώ. Ο Μαρξ έγραφε ότι η ρωσική «ομπτσίνα», η κοινότητα των χωρικών υπό το σύστημα των γαιών, που δεν είχε περάσει την καπιταλιστική ανάπτυξη, θα μπορούσε να περάσει κατευθείαν στον κομμουνισμό μ ό ν ο αν συνοδευόταν από μία επανάσταση στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες (θα συμφωνούσε λοιπόν νομίζω με τον Λένιν, που την ίδια στάση είχε και είχε με αγωνία το βλέμμα του στραμμένο στην Ευρώπη).
Έκπληξη μου προκάλεσε και η αναφορά σου ότι για τον Μαρξ οι προλετάριοι έχουνε πατρίδα. Κι εδώ θα ήθελα εξηγήσεις (στο marxists.org δεν βρήκα κάποιο σχετικό γράμμα του Μαρξ στον Ένγκελς το 1871 αλλά δεν τα έχει όλα). Γιατί, άλλο το να υποθέτεις ότι η επανάσταση θα έχει καλύτερες βάσεις για την έκβασή της στη Γερμανία, κι άλλο να πιστεύεις ότι οι προλετάριοι έχουν εθνικά συμφέροντα.
[Για την αμφίσημη στάση του Μαρξ απέναντι στην Κομμούνα και γενικά τη δημοκρατία, έχουμε μεταφράσει αυτό το άρθρο].
Στα άλλα ζητήματα που θέτεις:
Την πλειοψηφία στη Διεθνή την κέρδισε με το σπαθί του ο Μαρξ (εντάξει, έριξε και λίγη λάσπη εναντίον του Μπακούνιν αλλά κρισιμότερα ήταν τα θεωρητικά επιχειρήματα). Από κει και πέρα, και οι δύο μεριές κατάλαβαν ότι τους χώριζαν περισσότερα απ’ όσα τους ένωναν. Και οι δύο ορθή δόξα είχανε και μάχονταν με πάθος για την επικράτηση τους. Ουδεμία σύγκριση παρόμοιες διαδικασίες με την απόλυτη σήψη της ζωής υπό τον Στάλιν, ο οποίος μάλιστα δεν είχα καμία δέσμευση από αντικειμενικές ιδέες: ό,τι τον κρατούσε στην εξουσία, ήταν καλό και σωστό. Η ορθή δόξα ερχόταν τελευταία και καταϊδρωμένη, είχε θαφτεί σε κάποιον τάφο μαζί με όλη την επαναστατική ηγεσία των μπολσεβίκων και του λαού.
Το θέμα της ορθοδοξίας εδώ μπερδεύει παρά ξεκαθαρίζει τα πράγματα. Άλλο η ορθοδοξία του Μαρξ, που μαχόταν για ιδέες και πράξεις, και άλλο η ορθοδοξία του Στάλιν, που μαχόταν για τον εαυτό του πάνω σ’ έναν σωρό πτωμάτων.
Για τα υπόλοιπα που λες, εντάξει, είχε κι ο Μαρξ τις ανεπάρκειές του. Μεγάλο θέμα κι αυτό που δεν θα το ανοίξω κι άλλο τώρα. Γιατί θέλω να ανοίξω ένα άλλο, πολύ πιο σημαντικό κατά τη γνώμη μου.
Ε π α ν α σ τ α σ η.
Γράφεις:
«Παρόλα αυτά στο σημείο που θίγεις το κομμάτι της βίας, εν τέλει, παρόλο που τα σόβιετ ήταν προοδευτικό σύνταγμα, εν τέλει κι αυτά ήρθαν δια πραξικοπήματος και όχι δια της επανάστασης. Μια μειοψηφία διεκδίκησε αυτή τη μορφή διακυβέρνησης και όχι μια ολόκληρη κοινωνία.»
Πάντα στην ιστορία, τις επαναστάσεις έκανε μια μειοψηφία σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού. Ποτέ ολόκληρη η κοινωνία. Η πλειοψηφία, πολλές φορές συμφωνούσε σιωπηλά, πολλές φορές απλά αδιαφορούσε. Μ’ αυτήν την έννοια, όλες οι επαναστάσεις ήταν πραξικοπήματα – και θα είναι πραξικοπήματα. Το θέμα είναι: ποιοι κάνουν αυτό το πραξικόπημα; Ποιοι θεσμοί τους στηρίζουν; Τι στόχους έχουν αυτοί που το κάνουν; Συνάδει ο αγώνας τους με το κοινό συμφέρον; Οι θεσμοί που εγκαθιδρύουν είναι τόσο σε επίπεδο ταξικό όσο και δημοκρατικό υπέρ της πλειοψηφίας; Είναι αυτοί οι θεσμοί προσανατολισμένοι και ανοιχτοί στη συμμετοχή της πλειοψηφίας;
Οι Ισπανοί αναρχικοί το ’36 στην Καταλονία ήταν πρώτη πολιτική δύναμη, αλλά αποτελούσαν μια μειοψηφία σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού. Και σκέφτηκαν ακριβώς ότι αν πάρουν την εξουσία θα είναι πραξικόπημα! Δίνοντας την εξουσία με το πιάτο στους σταλινικούς και τους αστούς, και εν τέλει στους φασίστες. Αντί να πάρουν την εξουσία και να θεσμοποιήσουν τους λαϊκούς θεσμούς, τους οποίους θα πλημμύριζαν ο λαός και οι εργάτες. Πραξικόπημα θα κάνανε κι αυτοί, αλλά πραξικόπημα που θα θεσμοποιούσε τη λαϊκή εξουσία, προσελκύοντας στους μοναδικούς πλέον θεσμούς λαϊκής εξουσίας ακόμα και εργάτες που δεν στήριζαν τη CNT.
Στα υπόλοιπα:
Η πρωτοπορία δεν είναι αναγκαστικά κακή, μάλιστα σε μία κοινωνία άνισης ανάπτυξης είναι αναγκαία. Ξεχνάμε ότι στις αρχές του αιώνα πολλές αναρχικές εφημερίδες είχαν τίτλο «Πρωτοπορία» και δεν ήταν καθόλου εξουσιαστικές στον χαρακτήρα. Το θέμα είναι η πρωτοπορία να μη διεκδικεί θεσμικό μονοπώλιο της εξουσίας. Το μπλοσεβίκικο κόμμα ως ένα σημείο δούλευε αρκετά δημοκρατικά (από ένα σημείο και μετά, κι εδώ ευθύνεται τόσο ο Λένιν όσο και οι συνθήκες, η δημοκρατία μπήκε στο ψυγείο – αυτό άνοιξε σίγουρα την πόρτα στον Στάλιν, αλλά δεν συγκρινότανε το κόμμα επί Στάλιν στη φρίκη).
Οι Μαρξ και Λένιν δεν είναι θεοί, αλλά πρέπει κάποια στιγμή να καταλάβουμε ότι παρ’ όλες τις ανεπάρκειές τους και τις διαφωνίες που έχουμε μαζί τους, ήταν μεγάλοι επαναστάτες και μόνο να κερδίσουμε έχουμε μελετώντας το έργο τους στη θεωρία και την πράξη.
Τέλος, η αντικειμενικότητα στον Μαρξ ή τον Μπούκτσιν δεν αγνοεί τα σωστά στοιχεία της που παραθέτεις.
Θοδωρή, λες αρχικά
” Άλλο Μαρξ και Λένιν, άλλο Στάλιν: σίγουρα.”
Επ’αυτού συμφωνούμε, κι εγώ τόνισα πώς δεν γίνεται να ανάγουμε το σόνολο της σκέψης του Μαρξ στα Γκουλάγκ ή στην έκβαση της Σοβιετικής Ένωσης. Αλλά παράλληλα δεν μπορούμε να απαντήσουμε και εις το όνομα του Μαρξ, ώστε να πούμε πώς ο Μαρξ αναγκαστικά θα διαφωνούσε με την πολιτική της ΕΣΣΔ (ούτε ότι θα συμφωνούσε). Εφόσον για τον Μαρξ το καθοριστικό στοιχείο εκμετάλλευσης είναι η κατοχή των μέσων παραγωγής και όχι η διεύθυνση τους, θεωρητικά στη Ρωσία έχουμε σοσιαλισμό.
Επίσης δεν μπορούμε να πούμε πώς ο εκφυλισμός της 2ης και της 3ης Διεθνούς και η βύθιση τους σε οικονομιστική και ντετερμινιστική μεθοδολογία, δεν υπάρχει καν στη σκέψη του Μαρξ, ασχέτως αν εν τέλει ο Μαρξ ήταν πολιτικός αγωνιστής πράγμα που το αποδεικνύει η παρουσία του στην 1η Διεθνή (δηλαδή στον Μαρξ σαφώς υπάρχει και η έννοια του πολιτικού υποκειμένου, αλλά μάλλον θα γίνουμε σεχταριστές ή σπεκουλαριστές αν πούμε πώς μόνο αυτό είναι η σκέψη του Μαρξ)
Σχετικά με το “οι προλετάριοι έχουν πατρίδα” γράφει χαρακτηριστικά ο Μαρξ στον Ένγκελς (20 Ιουλίου, 1870) αναφορικά με το γαλλο-πρωσικό πόλεμο: ”η γερμανική επικράτηση θα μεταφέρει το κέντρο βάρους του δυτικο-ευρωπαϊκού εργατικού κινήματος από τη Γαλλία στη Γερμανία […] με αποτέλεσμα της επικράτησης της θεωρίας μας πάνω στη θεωρία του Proudhon”. Το συγκεκριμένο χωρίο το βρήκα στο Παπαϊωάννου, Κώστας (1991). Η γένεση του ολοκληρωτισμού. Οικονομική υπανάπτυξη και κοινωνική επανάσταση. Εναλλακτικές εκδόσεις, σ. 38.
Μάλλον γι’αυτό σε πρώτη φάση ο Μαρξ δεν έβλεπε με καλό μάτι στην Παρισινή Κομμούνα και τον διορισμό αρκετών προυντονικών σε αξιώματα. Μην ξεχνάμε πώς η Κομμούνα ήταν το πιο τρανό παράδειγμα διεθνισμού καθώς δεν ήταν μόνο Γάλλοι οι εργάτες που συμμετείχαν.
Αναφορικά με το ”σοσιαλισμό σε μια χώρα”, φυσικά και δεν εννοώ πώς ο Μαρξ πίστευε στην ταυτόχρονη ύπαρξη σοσιαλισμού και καπιταλισμού μεταξύ των διαφόρων χωρών. Για τον Μαρξ και τον Λενιν, η ταυτόχρονη ύπαρξη του σοσιαλισμού σε κάποιες χώρες και του καπιταλισμού σε κάποιες άλλες είναι ασυμβίβαστη και θα οδηγήσει σε σύγκρουση. Τον σοσιαλισμό ο Μαρξ τον έβλεπε ως παγκόσμιο φαινόμενο, αλλά δεν μίλησε και για την παγκοσμιότητα του. Στο Μανιφέστο χαρακτηριστικά μιλάει για ”εθνικοποίηση και σχεδιοποίηση”, οπότε μάλλον βλέπει τον σοσιαλισμό να δημιουργείται σε εθνικές βάσεις και να επικρατεί σε όλα τα έθνη κράτη σταδιακά. Το δόγμα της ειρηνικής συνύπαρξης καπιταλισμού και σοσιαλισμού στο διεθνές σύστημα, υιοθετείται άτυπα με τον Στάλιν και την συμφωνία του με τον Χίτλερ και τυπικά με τον Χρουτσώφ (δεν έχω πρόχειρη την παραπομπή σε ποιό συνέδριο του ΚΚΣΕ αποφασίστηκε αυτό, μάλλον ήταν το συνέδρειο της ”αποσταλινοποιησης”)
Το θέμα της επανάστασης το αφήνω γιατί θα πλατιάσουμε πολύ, αλλά και πάλι την επανάσταση την κρίνουμε και εκ του αποτελέσματος. Το αποτέλεσμα στη Ρωσία ήταν η διατήρηση της εκμετάλλευσης, της καπιταλιστικής τεχνικής, της γραφειοκρατικοποίησης της κοινωνίας, της ιεραρχίας κτλ κτλ.
Τώρα για τις πρωτοπόριες, απλά ευθυγραμμίζεται η ιστορία αν την εκλάβεις με το κανονικό της νόημα. Ό,τι δηλαδή μια ιδέα, ένα κόμμα, ένας καλλιτέχνης προηγείται της πορείας της κοινωνίας που ανήκει. Κάτι τέτοιο έλεγε και ο εθνάρχης Καραμανλής παραφράζοντας τον Λένιν, μόνο που στη λέξη Κόμμα έβαζε τη λέξη ”Ηγέτης”. Σαφώς και δεν είναι πρωτοπόρος ένας καλλιτέχνης ή μια ιδέα ή μία συλλογικότητα, σαφώς δηλαδή και δεν πάει τη σκέψη μπροστά, την πάει ”αλλιώς”. Δεν σκέφτεται το μπροστά, δεν προηγείται, δεν είναι πρωτοπόρος η τέχνη ή η ιδέα ή η πράξη, απλά είναι ”αλλοιώτικη”. Αυτό το λέω για να μην καταλήξουμε να ανάγουμε την διαφορετικότητα και την ετερότητα σε κάποια ταυτολογία, σε κάποια τελεολογία/εσχατολογία (χωρίς να υπονοώ ότι κάτι τέτοιο κάνεις εσύ Θοδωρή, μην παρεξηγηθώ).
Λες χαρακτηριστικά ”Ξεχνάμε ότι στις αρχές του αιώνα πολλές αναρχικές εφημερίδες είχαν τίτλο «Πρωτοπορία» και δεν ήταν καθόλου εξουσιαστικές στον χαρακτήρα” . Δεν διαφωνώ, και σήμερα πολλά πολιτεύματα έχουν το όνομα ”δημοκρατία” και πολλά περισσότερα κόμματα, αλλά μόνο δημοκρατία δεν έχουμε σήμερα. Χωρίς να θέλω να σχετικοποιήσω τώρα τις καταστάσεις, απλά θα μπορούσα να πω πώς περισσότερο μου κάνει ως γλωσσικό ατόπημα η χρήση του όρου “πρωτοπορία” από μη πρωτοποριακές και εξουσιαστικές ομάδες.
Άβε Νίκο,
Για τον Μαρξ τα πράγματα είναι λίγο πιο σύνθετα. Το κλειδί γι’ αυτόν δεν είναι η κατοχή των μέσων παραγωγής αλλά η συσχέτιση παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων παραγωγής. Επίσης, η σχέση βάσης και εποικοδομήματος είναι πιο σύνθετη από τη σχέση αιτίας και αποτελέσματος (αν και εδώ πολλές φορές δεν ήταν όσο σαφής μπορούσε).
Το προλεταριάτο για τον Μαρξ, καταργώντας την εκμετάλλευση που υφίσταται, όντας η τελευταία τάξη της ιστορίας, καταργεί και κάθε ιεραρχία και εκμετάλλευση. Προφανώς ο Μαρξ μόνο έχοντας λαλήσει θα δεχόταν τον σταλινισμό ως σοσιαλιστικό.
Το θέμα δεν είναι αν υπάρχει μια σχέση Στάλιν και Μαρξ. Το θέμα είναι αν το έργο του Μαρξ από μόνο του μπορεί να μας προφυλάξει από τους πιθανούς Στάλιν. Κατά τη γνώμη μου, όχι, είναι αναγκαίο αλλά όχι επαρκές. Η επαναστατική θεωρία από την εποχή του Μαρξ δεν προχώρησε αδίκως. Αλλά είναι και άστοχο να απαξιώνουμε εντελώς τον Μαρξ, και να τον βγάζουμε από την επαναστατική παράδοση, όπως επιχειρούν διάφορα ρεύματα στην Ελλάδα και διεθνώς.
Το ίδιο και για τον οικονομισμό και ντετερμινισμό: δεν πηγάζουν αυτοί από τον Μαρξ. Ο Μαρξ είναι αναγκαίος αλλά όχι επαρκής για να αντιπαλέψουμε τον οικονομισμό και ντετερμινισμό. Συνηθίζουμε να κριτικάρουμε τον μαρξιστικό οικονομισμό, αλλά είναι ο Λένιν στο «τί να κάνουμε» που πολεμάει πολύ καλύτερα από μας τον οικονομισμό! Βαφτίζουμε διάφορους νεομαρξιστές ως κομφουζιονιστές αλλά πρώτος ο Τρότσκι έκανε αγώνα εναντίον του κομφουζιονισμού.
Ο Μαρξ αγκάλιασε την Κομμούνα και την παρουσίασε ως πρότυπο για τη δικτατορία του προλεταριάτου (πολύ αργότερα σε ένα γράμμα την καταδίκασε ως εν τέλει ανούσια, αλλά γενικά η στάση του απέναντι στην πολιτική και τη δημοκρατία είναι πολύ σύνθετη και μπερδεμένη). Το ότι, πριν την Κομμούνα, διέβλεψε ότι η νίκη της Γερμανίας θα αναδείξει στο προσκήνιο το γερμανικό προλεταριάτο, αυτό δεν σημαίνει ότι ξαφνικά θεωρούσε πως οι προλετάριοι έχουνε πατρίδα! Για πολλούς λόγους θεωρούσαν οι Μαρξ και Ένγκελς πιο προχωρημένο το γερμανικό προλεταριάτο, τόσο από άποψη οργάνωσης της παραγωγής, όσο και επειδή η φιλοσοφία αναπτύχθηκε περισσότερο στη Γερμανία! Σ’ αυτό δεν έπεσαν πάντως πολύ έξω. Πράγματι, στις προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες ήταν το γερμανικό προλεταριάτο (προτιμώ να λέω: ο λαός) που έφτασε πιο κοντά στην επανάσταση.
Στο Μανιφέστο οι Μαρξ και Ένγκελς μιλάνε για εθνικοποίηση κλπ ως μεταβατικά αιτήματα. Το συγκεκριμένο κομμάτι των αιτημάτων (που μάλλον έγραψε ο Ένγκελς) είναι απ’ τα πιο αδύναμα του μανιφέστου. Δεν το θεωρώ εθνικιστικό ή ενδεικτικό υποστήριξης του σοσιαλισμού σε μία χώρα, αλλά προβληματικό σε σχέση με το θέμα επανάσταση και δημοκρατία. Αυτό που ωστόσο βγαίνει από το κείμενο, αν δεν θέλουμε να χάνουμε το δάσος, είναι ένας δυναμικός διεθνισμός που από τότε ρίζωσε και θεμελίωσε και τη διεθνή των εργατών: προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!
Πραγματικά οι Μαρξ και Λένιν δεν έχουνε σχέση με τις βλακείες του Στάλιν επί του θέματος, όπως πολύ πετυχημένα έδειξε ο Τρότσκι επανειλημμένα.
Το αποτέλεσμα της Ρωσικής επανάστασης ήταν ένας παγκόσμιος κλονισμός του καπιταλισμού και η ενδυνάμωση των επαναστατικών κινημάτων. Το ότι πολύ σύντομα η επανάσταση πνίγηκε στην αντίδραση δεν καθιστά το αρχικό μεγαλείο της ανούσιο. Αν είναι έτσι, όλες οι επαναστάσεις είναι για τα σκουπίδια, γιατί αργά ή γρήγορα οδηγήθηκαν σε ιεραρχικές δομές. ΄Η, αν κριτήριό μας είναι το τι έγινε τελικά, θα έπρεπε να δεχθούμε τις υπερβολές των μαρξιστών ότι η Γαλλική ήταν απλώς αστική επανάσταση γιατί εν τέλει επικράτησαν οι αστοί. Άμα είναι έτσι να την πούμε και αγροτική επειδή εξίσου ωφελήθηκαν οι αγρότες για πολλές δεκαετίες!
Περί πρωτοπορίας: νομίζω ότι προτιμάς να μη βλέπεις την πραγματικότητα κατάματα, επειδή (πράγματι) δεν είναι τόσο ωραία όσο θα θέλαμε. Σε ένα άνισο σύστημα υπάρχει άνιση ανάπτυξη των συνειδήσεων. Κάποιοι και κάποιες συνήθως εκφράζουν καλύτερα τα συμφέροντα της πλειοψηφίας από την ίδια την πλειοψηφία. Σαφώς και όλοι αυτοί που περιγράφεις πάνε τη σκέψη μπροστά, και σε κάποιες περιόδους που αναπτύσσεται η συλλογική πράξη, πάνε και την πράξη μπροστά. Το «αλλιώς» μου φαίνεται ωραιοποίηση και συγκάλυψη. Το θέμα είναι πως οι πρωτοπορίες θα είναι στην υπηρεσία του κινήματος, και όχι το κίνημα στην υπηρεσία της πρωτοπορίας. Πως οι διαφορές δεν θα θεσμοποιηθούν σε ιεραρχίες.
Αν ο Καραμανλής είπε «ηγέτης», μπράβο του, φαίνεται η τριβή με τη σάπια επαγγελματική ψευτοπολιτική του έδωσε μια καλή γνώση. Πάντα θα αναδύονται ηγέτες και πρωτοπορίες. Αυτό είναι, δεδομένων των συνθηκών, αναγκαίο. Το θέμα είναι τι γίνεται μετά, και τι πρεσβεύουν αυτοί οι ηγέτες και οι πρωτοπορίες.
Τέλος, υπονοείς ότι οι αναρχικοί που ονόμαζαν τις εφημερίδες τους Vanguard ή παρόμοια, κορόιδευαν τον κόσμο, και ήταν κρυφοεξουσιαστές; Ή ότι υπέπεσαν τόσοι σοβαροί άνθρωποι σε ένα γλωσσικό ατόπημα; Δεν νομίζω. Απλά η μεγάλη αντίδραση δεν είχε ακόμα καταστήσει ακόμα και τους επαναστάτες δέσμιους της ιδέας πως οτιδήποτε δεν ξεκινά με τη φράση «όλοι είμαστε το ίδιο, όλες οι γνώμες μετράνε το ίδιο» είναι ολοκληρωτικό ή, έστω, εξουσιαστικό.
Άβε και σε σένα Θοδωρή.
Αναφορικά με την πρωτοπορία και τους αναρχικούς:
Το ότι μπορεί να έγινε ένα γλωσσικό ατόπημα (γιατί μόνο αυτό εννοώ και όχι ότι ήταν κρυφοεξουσιαστές και κρυφοιεραρχιστές) δεν μειώνει την αξία τους, ούτε τους λέω ασόβαρους. Για να επανέλθω στο ζήτημα της δημοκρατίας, και ο de Tocqueville ήταν μεγάλος κοιωνιολόγος αλλά χρησιμοποίησε τη λέξη ”democracy” για να περιγράψει μια ”republic” (και την εποχή που έγραφε ο Τόκβιλ στους ακαδημαικούς κύκλους ήταν γνωστή η διαφοροποίηση της δημοκρατίας από την res publica, με τους περισσότερους στοχαστές να δηλώνουν πολέμιοι της δημοκρατίας). Αυτό δεν μειώνει την αξία του έργου του. Ούτε μειώνει την αξία των ”Ταξικών αγώνων στη Γαλλία” ή ”του Εμφυλίου Πολέμου” κ.ο.κ. η χρήση του όρου δημοκρατία από τον Μαρξ για να περιγράψει ένα άλλο πολίτευμα, το κοινοβουλευτικό που καταλύει τη μοναρχία (και σκέψου ο Μαρξ την ονόμαζε έτσι ακόμα και στιγμές που το προλετάριατο δεν είχε καν δικαίωμα εκπροσώπευσης). Βέβαια σχετικά με την πρωτοπορία αναφέρομαι στην λενινιστική ορολογία που είναι η στρατιωτική ορολογία της ”πρωτοπορίας” και βέβαια σ’αυτό το σημείο υιοθετώ την κριτική του Καστοριάδη σ’αυτόν τον όρο. Το ονομάζω ”γλωσσικό ατόπημα” βάσει αυτής της κριτικής που εννοείται ήρθε πολύ μετά τον ίδιο τον όρο. Επίσης δεν γνωρίζουμε και την έννοια που δίνει ο καθένας στη λέξη πρωτοπορία (εννοώ τον καθένα που την χρησιμοποιεί). Εγώ τους κρίνω βάσει του λενινιστικού όρου και δεν γνωρίζω η Vanguard πως αυτοκαθοριζόταν. Αν ο όρος έχει διαφορετικό περιεχόμενο, τότε έχω εγώ άδικο.
”Σε ένα άνισο σύστημα υπάρχει άνιση ανάπτυξη των συνειδήσεων” λες. Δεν είπα επ’ουδενί ότι διαφωνώ. Εγώ το επεκτείνω κι όλας και λέω ρητά πως ακόμα και σε ίσες κοινωνίες θα υπάρχει άνιση ανάπτυξη συνειδήσεων. Μία κοινωνία που θα εγκαθιδρυθεί η πολιτική (και κοινωνική) ισότητα δεν θα κάνει όλους τους πολίτες αυτομάτως του διαμετρήματος του Σωκράτη ή της Χάννα Άρεντ (για τους φίλους μας τους αντισεξιστές). Πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που θα έχουν κάτι παραπάνω να πουνε, που με το έργο τους θα διεγείρουν περισσότερο τους άλλους, που θα μπορέσουν να δώσουν νόημα στο (μέχρι πρότινος) ά-νοητο και σκέψη στο (μέχρι πρότινος) ά-σκεπτο, κι εδώ εισέρχεται και η έννοια της υποκειμενικότητας. Όσο κι αν ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον, έχει και μια υποκειμενική διάσταση που σχετίζεται με παραστάσεις, προθέσεις, ενορμήσεις, πόθους και πάθη. Ακόμα και σε μια ίση κοινωνία κάποιοι θα επιλέγουν να μην τρώνε κρέας, κάποιοι να γυμνάζονται, κάποιοι να κάνουν έρωτα με το ίδιο φύλο και αυτό οδηγεί στην μοναδικότητα των παραστάσεων για το κάθε υποκείμενο (χωρίς αυτό να καθαιρεί την κοινωνική πραγματικότητα).
Και μιας και μίλησα για ισότητα να τονίσω πώς για μένα ισότητα στην γνώμη δεν σημαίνει αυτομάτως και ισαξία στην γνώμη. Οπότε, ούτε εκ των προτέρων (πριν την απόφαση), ούτε εκ των υστέρων (μετά την απόφαση) μπορώ να πω ότι δύο γνώμες έχουν ίση αξία (ή μετράνε το ίδιο για να το πω με δικά σου λόγια). Όποιος έχει μία γνώμη οφείλει να την καταθέσει επί τάπητος, να εξεταστεί το περιεχόμενο της, οι στόχοι και τα μέσα της και να κριθεί πολιτικά, αν αυτό που λέει ευνοεί την κοινωνία ή όχι (στο σημείο όπου αξία είναι το κοινωνικό συμφέρον). Αυτό πριν την απόφαση βέβαια οφείλει να γίνεται για την κάθε γνώμη, αλλά δεν τους δίνει αυτομάτως και ίση αξία πριν καν εξεταστούν και κριθούν, ενώ μετά την απόφαση εκ των πραγμάτων δεν μιλάμε για ίση αξία εφόσον μια εκ των δοξών κρίθηκε ορθή και όχι όλες. Δυστυχώς η ”ισαξία” της γνώμης, οδηγεί στον παραγκωνισμό της κριτικής ικανότητας και φτάνουμε σήμερα σε σημείο να λέμε (όχι εμείς τουλάχιστον): ”Άσε μωρέ και τον φασίστα να εκφραστεί!! Κι αυτόν μάνα τον γέννησε τον καημένο!!”, αγνοώντας τον πολιτικό αντίκτυπο αυτής της αποδοχής. Δεν μπορούμε να λέμε πώς έχει ίση αξία για μια δημοκρατική κοινωνία μια γνώμη που ευνοεί τις διαδικασίες της και μία γνώμη που θέλει να καταλύσει τη δημοκρατία (δηλαδή την γνώμη εν γένει), εκτός αν είμαστε (π)ηθικιστές. Προσοχή, δεν λέω πώς κάποιες γνώμες δεν πρέπει να υπάρχουν καν, επικεντρώνομαι στο ζήτημα της ισαξίας τους.
Λες επίσης: ”Κάποιοι και κάποιες συνήθως εκφράζουν καλύτερα τα συμφέροντα της πλειοψηφίας από την ίδια την πλειοψηφία” και, ” Το θέμα είναι πως οι πρωτοπορίες θα είναι στην υπηρεσία του κινήματος, και όχι το κίνημα στην υπηρεσία της πρωτοπορίας”. Ακριβώς εδώ είναι νομίζω και η διαφορά μας. Ενώ αποδέχομαι την πρώτη σου πρόταση, δεν αποδέχομαι ότι εγώ μπορώ να γίνω η πρωτοπορία ή ο εκφραστής των άλλων/του κινήματος. Κοντολογίς, παραθέτω τις απόψεις μου για τα συμφέροντα της κοινωνίας, τις υπερασπίζομαι σθεναρά, σε ορισμένα σημεία δείχνω και αδιάλλακτος (βλ. άμεση δημοκρατία, αντιεραρχία, οικολογική μεταχείριση των φυσικών πόρων), αλλά εμένα η δράση μου φτάνει μέχρι εκεί. Στο να διεγείρω σκέψεις, να βοηθήσω το στοχασμό και το πολιτικό πράττειν της κοινωνίας. Το αν έχω εγώ δίκιο ή άδικο, θα το κρίνει η ίδια η κοινωνία και η κοινωνία θα δράσει για την αυτονομία της. Είναι η αντίφαση που συζητούσαμε και κατ’ιδίαν. Δεν μπορείς να κατέβεις στις δημοτικές εκλογές με το αίτημα ”ψηφίστε με να σας κάνω να κάνετε συνελεύσεις”, ενώ αυτό δεν έχει γίνει αποδεκτό από την κοινωνία. Δεν λέω ότι το αίτημα είναι λανθασμένο, ούτε το θέτω μοιρολατρικά, ότι αφού η κοινωνία δεν είναι έτοιμη ας κάτσουμε κι εμείς στο καβούκι μας. Απλά λέω πώς δεν μπορείς να αυτοκαθοριστείς ως ”εκπρόσωπος του δικαίου” , χωρίς να σου έχει δώσει αυτόν τον τίτλο η ίδια η κοινωνία. Και η κοινωνία θα σου δώσει αυτόν τον τίτλο απλά και μόνο για να ”εκτελέσεις” το δίκαιο, να γίνεις η εκτελεστική της εξουσία ως συλλογικότητα/ομάδα/άτομο, όχι για να την κυβερνήσεις.
Σ’αυτό το σημείο θέλω να τονίσω πώς ακόμα και πρωτοποριακή να θεωρηθεί η ιδέα της δημοκρατίας, μένει πρωτοποριακή στο επίπεδο της ιδέας, γιατί ακριβώς τη στιγμή της κοινωνικής νομιμοποίησης, το πολιτικό πράττειν θα είναι κοινωνικό και όχι αποκλειστικά της πρωτοπορίας. Η πρωτοπορία μπορεί να δείξει τους σκόπελους που θα αντιμετωπίσει το πράττειν, αλλά η απόφαση θα είναι καθολική, δηλαδή δημοκρατική.
Δεν συγκαλύπτω με το να λέω ”αλλιώς”, απλώς προσπαθώ να τονίσω πως το ζήτημα είναι πολυεπίπεδο και όχι ευθύγραμμο. Το καλύτερο δεν μας πάει μπροστά, μας πάει αλλού.
Όσον αφορά τα περί Μαρξ:
Εννοείται πως δεν ανάγεται η σκέψη του Μαρξ, ούτε στον Λένιν, ούτε πολύ περισσότερο στον Στάλιν. Δυστυχώς δεν μπορώ να απαντήσω με τόση σιγουριά όση εσύ, ότι ο Μαρξ μόνο λαλημένος θα συμφωνούσε με την ΕΣΣΔ. Μπορώ φυσικά να αναδείξω την κριτική του Μαρξ στην εξιδείκευση της εργασίας και στην γραφειοκρατία, αλλά δεν θέλω ούτε αυτό να το ανάγω σε μια συνολική κριτική ή αποδοχή εκ μέρους του Μαρξ από ένα καθεστώς το οποίο δεν έζησε. Μπορώ να ισχυριστώ πώς ο Μαρξ έχει πολλά περισσότερα να μας πει, από αυτά που έχει να μας δείξει η ΕΣΣΔ. Ούτε τον αποκάλεσα αντεπαναστάτη, ούτε ρεφορμιστή, ούτε ολοκληρωτιστή. Είναι ένας σημαντικός συγγραφέας του επαναστατικού προτάγματος που αποτελεί τιμή για τον κάθε αναγνώστη να έρχεται σε επαφή με το έργο του και δεν είναι ένα ”εργαλείο” για την πραγμάτωση της ελευθερίας ή της αταξικής κοινωνίας όπως προσπαθούν πολλοί να τον παρουσιάσουν. Όπως είπα πως ο Μαρξ δεν είναι Θεός πριν, έτσι τώρα λέω πως δεν είναι ένα πράγμα-εργαλείο που θα βοηθήσει την επανάσταση.
Επίσης, δεν κάνω διαχωρισμό Μαρξ και Ένγκελς. Το Μανιφέστο γράφτηκε από κοινού, το Αντι-Ντύρινγκ και ό,τι έχει γράψει ο Ένγκελς όσο ήταν εν ζωή ο Μαρξ, περνούσε από το βλέμμα του και ο Κάρολος το ενέκρινε. Επομένως η ”εθνικοποίηση” ως σχέδιο μετάβασης και πραγμάτωσης του σοσιαλισμού σε εθνικό επίπεδο βαραίνει ακριβώς το ίδιο και τον Μαρξ και τον Ένγκελς (ασχέτως αν ήταν πρόταση του Ένγκελς). Το διεθνιστικό μύνημα ”Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε”, ακόμα και εμένα που δεν είμαι μαρξιστής που προκαλεί δέος σαν κάλεσμα που μόνο ένας Μαρξ θα είχε το σθένος να το φωνάξει. Δίπλα σ’αυτή τη φράση όλοι δείχνουμε μικροί. Αυτό δεν αναιρεί την στάση του Μαρξ εν τέλει με το να διαχωρίζει τα προλεταριάτα, αναλόγως με τις χώρες όπου αυτά δρούσαν και να υπερασπίζεται το ένα εις βάρος του άλλου, εξετάζοντας τις αντικειμενικές συνθήκες απλά. Τί πιο αντικειμενικό από την ίδια την δράση των προλετάριων για την απελευθέρωση τους; Τα επίπεδα εκβιομηχάνισης; Εδώ έχω τις διαφωνίες μου. Βέβαια αυτή η επιθυμία του Μαρξ σχετικά με την έκβαση του γαλλοπρωσικού πολέμου, αποτελεί μια στιγμή ειλικρίνειας προς τον Ένγκελς και όχι κάτι που παρουσίασε στις δημοσιευμένες αναλύσεις του.
Τέλος να κλείσω με μία ερώτηση. Λες Θοδωρή η ”συσχέτιση παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων παραγωγής” είναι το κλειδί για τον Μαρξ. Αυτό δηλαδή δεν έχει να κάνει με το ποιός κατέχει και τα μέσα παραγωγής;
Θα προσπαθήσω να μείνω σ’αυτά που κρίνω πιο ουσιαστικά γιατί με πιεζει κάπως ο χρόνος σήμερα – στα υπόλοιπα νομίζω με καλύπτουν καλά αυτά που έγραψα πριν:
Άσχετα αν αποδεχόμαστε τον ρόλο των πρωτοποριών, αυτές παίζουν και θα παίζουν καταλυτικό ρόλο. Δεν ξέρω που ακριβώς διαφωνείς εδώ. Πράγματι το θέμα είναι από κει κι έπειτα η πρωτοπορία, να μην έχει μεν τη θεσμική εξουσία.
Για να καταδείξω καλύτερα τη θέση μου, ένα παράδειγμα για τις δημοτικές εκλογές που συνδυάζει πρωτοπορία και δημοκρατία.
Μία ελευθεριακή οργάνωση μπορεί να καταλάβει τη δημοτική εξουσία και να τη διαλύσει απευθείας μέσα σε δημοτικές συνελεύσεις – αντιπαρέρχομαι προς το παρόν το επιχείρημα ότι αυτό είναι από τα πάνω και εξουσιαστικό: αυτή η πολιτική διαδικασία μπορεί να πάρει τον χαρακτήρα ενός δημοψηφίσματος για την εφαρμογή ενός παρόμοιου προγράμματος.
Λοιπόν, η οργάνωση αυτή μπορεί να δώσει όλη την εξουσία στις συνελεύσεις για να αποφασίζουν αλλά μέσα στα πλαίσια ενός “συντάγματος” που θα έχει προβάλλει σ’ όλη την περίοδο η οργάνωση αυτή, το οποίο θα διέπεται από κάποιες αδιαμφισβήτητες αρχές (τουλάχιστον μέχρι την επόμενη εκλογική περίοδο). Αυτό το σύνταγμα ή πλαίσιο αρχών θα έχει εγκριθεί από τον χαρακτήρα δημοψηφίσματος που έχουμε προσδώσει στις εκλογές. Αυτό το σύνταγμα πχ δεν θα επιτρέπει ρατσιστικές αποφάσεις ή στην κατεύθυνση της ιδιωτικοποίησης. (Αυτή η τακτική είναι ένα παράδειγμα μεταξύ άλλων, δεν είναι θέσφατο με υπεριστορική ισχύ).
Για την ερωτησή σου: όχι, για τον Μαρξ δεν είναι απλά θέμα κατοχής των μέσων παραγωγής. Το προλεταριάτο για τον Μαρξ οφείλει να καταργήσει τον εαυτό του και να αλλάξει σύνολη την παραγωγή. Η επανάσταση δεν είναι η συνέχιση της καπιταλιστικής αθλιότητας με άλλους ιδιοκτήτες, συλλογικούς ή ψευτοσυλλογικούς.
ΥΓ: Ακόμα κι ο Καστοριάδης προβληματίζεται σε μεγάλο βαθμό για όλα αυτά. Απόσπασμα από εδώ (σ.184): http://www.notbored.org/ASA.pdf
C.C.: It is deemed good form in the leftist, or left-wing,
tradition to condemn (though in words only) the notion of
leader, which seems to be a “right-wing” idea. That is a false
and hypocritical position. Under certain circumstances, and
sometimes lastingly, some individuals have the capacity to
express much more than others what everyone is feeling or
even of inventing things in which others may recognize
themselves. Those are leaders.
Βέβαια δεν αναπτύσσει διεξοδικά κατά τη γνώμη μου αυτή την πολύ σωστή ιδέα.