Η υποσημείωση που παρέθεσε ο Θοδωρής Β. για τον Μαρξ και πως τον “αντιμετώπισε” ο Καστοριάδης, άνοιξε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για τον Μαρξισμό σήμερα. Θέλοντας να παρέμβω στην συζήτηση αυτή, ζήτησα τους διαχειριστές του blog -και τους ευχαριστώ για την ανταπόκριση τους- να δημοσιεύσουν τις δύο πρώτες θέσεις από ένα κείμενο του Καρλ Κόρς (Κarl Korsch) με την ονομασία “Η Κρίση του Μαρξισμού”.
Ο Κορς, συγγραφέας του “Μαρξισμός και Φιλοσοφία” (1923) έγραψε το κείμενο αυτό το 1931, σε μια εποχή που θυμίζει σε πολλά την σημερινή. Βιώνουμε μια ανάλογη κρίση του καπιταλισμού, μια υποβάθμιση της εργατικής αξίας και μια ακόμη ήττα του εργατικού κινήματος. Με αυτή μου την σημείωση δεν θέλω να θεωρηθεί πως υπαινίσσομαι την “κυκλική ροή της ιστορίας”. Το αντίθετο, πιστέυω ότι τα πάντα είναι ανοιχτά στην κάθε ιστορική τους εποχή, ξεχωριστά και ιδιαίτερα, μέσα όμως στην αδιαίρετη συνοχή τους με το παρελθόν. Από αυτό το παρελθόν που είναι σήμερα μαζί μας πιστεύω ότι οι πρώτες 2 θέσεις του κειμένου του Κορς απηχούν εξαιρετικά στη συζήτηση που έγινε με αφορμή την προηγούμενη ανάρτηση.
1. Ο μαρξισμός ως κίνημα και ως θεωρία, περνάει σήμερα μια κρίση. Δεν πρόκειται απλά για μια κρίση στο εσωτερικό του ίδιου του μαρξισμού, αλλά για μια κρίση του ίδιου του μαρξισμού.
Εξωτερικά, η κρίση συνίσταται στην ολοκληρωτική κατάρρευση της κυρίαρχης εκείνης θέσης στην οποία -μισοπραγματικά, μισοαπατηλά- είχε ανυψωθεί ο μαρξισμός μέσα στο σύνολο του προπολεμικού εργατικού κινήματος. Εσωτερικά, η κρίση αυτή συνίσταται σε μια τροποποίηση της ίδιας της μαρξιστικής θεωρίας και πρακτικής, τροποποίηση που φανέρωσαν οι μαρξιστές αλλάζοντας θέση απέναντι στο δικό τους Κράτος και το αστικό σύστημα γενικά. Αποτελεί τελείως επιπόλαιο και λαθεμένο τρόπο αντίληψης της θεωρητικής ουσίας της σύγχρονης κρίσης το να περιοριστούμε στη διαπίστωση ότι η επαναστατική θεωρία του Μαρξ και του Ενγκελς νοθεύτηκε στα χέρια των επιγόνων τους και εν μέρει εγκαταλείφτηκε, και να φανταζόμαστε πως σ΄αυτόν τον πτωχευμένο και παραποιημένο μαρξισμό αντιπαρατίθεται η “καθαρή θεωρία” του μαρξισμού των Μαρξ και Ένγκελς. Γιατί σε τελευταία ανάλυση, η σημερινή κρίση του μαρξισμού είναι πάνω απ΄όλα κρίση της ίδιας της θεωρίας του Μαρξ και του Ένγκελς. Ο ιδεολογικός και δογματικός διαχωρισμός της “καθαρής θεωρίας” από το πραγματικό κίνημα -στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και η συνέχιση της θεωρητικής του ανάπτυξης- αποτελεί και αυτός μια μορφή εκδήλωσης αυτής της κρίσης.
2. Η ιστορική μορφή του μαρξισμού, που στις μέρες μας μπήκε στην κρίσιμη φάση της ανάπτυξής της, προέρχεται από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα:στις χώρες της Ευρώπης, όπου ο καπιταλισμός δεν ήταν ακόμα πλήρως ανεπτυγμένος, το εργατικό κίνημα διαφύλαξε ορισμένα στοιχεία μιας θεωρίας που προέρχονταν από εντελώς άλλες ιστορικές συνθήκες. Πάνω σε αυτήν την ιστορική γένεση του σημερινού μαρξισμού εδρεύει ο διαχωρισμός θεωρίας και πρακτικής, που είναι σύμφυτος στο μαρξισμό από την αρχή κιόλας. Στα πρώτα βήματα της, η θεωρία δεν είναι η “γενική έκφραση των υπαρχόντων ταξικών αγώνων”. Είναι μάλλον το συμπυκνωμένο συμπέρασμα των ταξικών αγώνων μιας προηγούμενης εποχής, χωρίς καμιά άμεση σχέση με τους σύγχρονους ταξικούς αγώνες που ξαναγεννιούνται τώρα μέσα σε ολότελα αλλαγμένες συνθήκες. Αυτός ο διαχωρισμός, που απ΄την αρχή κιόλας εγκαθιδρύθηκε ανάμεσα στη θεωρία και την πρακτική, δεν εξασθένισε στην πορεία της ανάπτυξης. Αντίθετα, ενισχύθηκε.
Αυτή η βάση αποτελεί το στήριγμα τριών χαρακτηριστικών φαινομένων: του “ρεβιζιονισμού”, της “ορθοδοξίας” κι εκείνων των προσπαθειών που από καιρό σε καιρό στοχεύουν στην “αναβίωση” της καθαρής μορφής του αρχικού επαναστατικού μαρξισμού όπως εκφράζεται στην εποχή μας, εδρεύει εξίσου και πάνω σ΄αυτήν την αρχική μορφή του μαρξισμού.
Από το δοκίμιο “Η Κρίση του Μαρξισμού”, το οποίο μπορεί να βρει κανείς στη συλλογή “Γιατί είμαι Μαρξιστής”, εκδόσεις Ύψιλον, μετάφραση Γιάννη Ιωαννίδη, 1980.
Αθανάσιος Γεωργιλάς
