Θα ήθελα να γράψω λίγα λόγια για δύο πολύ καλά βιβλία από τις εκδόσεις Communalism Press που εκδόθηκαν πρόσφατα (δυστυχώς η θεματολογία τους ίσως κριθεί ντεμοντέ!). Είναι γραμμένα στα αγγλικά, αλλά ελπίζω σύντομα να τα δούμε και στα ελληνικά.
Είναι τα βιβλία του Μπράιαν Τόκαρ (Brian Tokar): Προς την κλιματική δικαιοσύνη – Προοπτικές στην κλιματική κρίση και την κοινωνική αλλαγή. Και του Άιρικ Άιγκλαντ (Eirik Eiglad): Οι αντιεβραϊκές ταραχές στο Όσλο.
Σχετικά με το βιβλίο του Τόκαρ:
Σπάνια, ένα μικρό βιβλίο (137 σελίδες), μπορεί να είναι τόσο περιεκτικό. Με συνοπτικό τρόπο, μαθαίνει κανείς πρώτα το μέγεθος του προβλήματος της οικολογικής κρίσης σήμερα στις σωστές του διαστάσεις. Τείνουμε να σκεφτόμαστε ότι τα οικολογικά προβλήματα θα έρθουν στο μέλλον, όμως είναι ακριβώς δίπλα μας (από φτωχές μέχρι και σε πλούσιες χώρες). Η κρίση μας έκανε δυστυχώς να ξεχάσουμε την οικολογία, κι αυτό αν συνεχιστεί θα έχει άσχημες συνέπειες. Το βιβλίο ανασκευάζει τα αντεπιχειρήματα μιας καλοπληρωμένης μειοψηφίας “επιστημόνων” που αμφισβητούν φαινόμενα όπως αυτό του θερμοκηπίου.
Μαθαίνουμε στη συνέχεια ότι, ενώ οι πλούσιες χώρες ευθύνονται σε συντριπτικό ποσοστό για την επιδείνωση της οικολογικής κρίσης, τα σπασμένα καλούνται να πληρώσουν οι φτωχότερες χώρες. Αυτές πληρώνουν το κόστος, ενώ συμβάλλουν λιγότερο στην οικολογική καταστροφή. Το ίδιο συμβαίνει και με τα φτωχότερα στρώματα εντός των πλουσίων χωρών. Απ’ αυτήν τη βάση προέκυψαν σε παγκόσμια επίπεδο κινήματα που ζητούν “κλιματική δικαιοσύνη”. Αφενός να σταματήσει η οικολογική καταστροφή και, αφετέρου, να μην πληρώσουν τη νύφη αυτοί που συνεισέφεραν ελάχιστα στην πρόκληση της οικολογικής κρίσης. Το βιβλίο περιγράφει πολλά απ’ αυτά τα κινήματα (που έχουν έντονη δραστηριότητα) και τις προοπτικές τους, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Επίσης, το βιβλίο μας κατατοπίζει πολύ ουσιαστικά για τη στάση των κυβερνήσεων ανά τον κόσμο απέναντι στο πρόβλημα και την απόλυτη χρεοκοπία των κρατικών θεσμών απέναντι στην προσπάθεια επίλυσής του. Ακούμε και διαβάζουμε συχνά για το Κιότο και την Κοπενχάγη, αλλά αγνοούμε πολλές από τις κρίσιμες λεπτομέρειες που αναφέρονται εδώ.
Ακόμα, το βιβλίο παρουσιάζει μια οξυδερκή συσχέτιση της καπιταλιστικής κρίσης με τα οικολογικά προβλήματα. Η κρίση των παραγωγικών τομέων του κεφαλαίου, επιδεινώθηκε ραγδαία από το επιπλέον κόστος που προκαλούσαν τα “εξωτερικά” όρια της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Επιταχύνθηκε έτσι η προσωρινή διέξοδος στη χρηματοπιστωτική σφαίρα, με όσα ακολούθησαν. Η κρίση παρουσιάζεται σε όλες της τις διαστάσεις – οικονομικές, οικολογικές, και ευρύτερα κοινωνικές.
Συζητούνται προοπτικές για το οικολογικό και τα ευρύτερα κινήματα σήμερα. Νομιμοποιείται σήμερα η απάθεια της αναμονής μιας οικολογικής “αποκάλυψης”; Ή έχει νόημα η “ουτοπική” έμπνευση του κινήματος για μία συνολική κοινωνική αλλαγή, πέρα από τον καπιταλισμό, προς την άμεση δημοκρατία; Είμαστε καταδικασμένοι σε μια σύντομη ή αργή έλευση της καταστροφής, ή μπορούμε να εξασφαλίσουμε αξιοπρεπείς συνθήκες ζωής και ελευθερία;
Το βιβλίο κλείνει με μια πολύ καλή σύνοψη και εισαγωγή στις ιδέες του Μάρεϊ Μπούκτσιν. Συζητείται ο πυρήνας των μπουκτσινικών θέσεων και αναζητούνται τα στοιχεία του έργου του που διατηρούνται γόνιμα σήμερα.
Κάποιες πολύ σύντομες κριτικές επισημάνσεις: στο βιβλίο γίνονται αναφορές σε μαρξιστικές προσεγγίσεις της οικονομικής κρίσης, οι οποίες νομίζω θα μπορούσαν να συζητηθούν περισσότερο – για να φανούν καλύτερα τα πλεονεκτήματα αλλά και οι ανεπάρκειές τους. Επίσης, ως προς αυτό, δεν επεξηγείται όσο θα έπρεπε η φύση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου (ότι δεν είναι ένα παρασιτικό κεφάλαιο δίπλα σε ένα υγιές, αλλά το ίδιο ένα σύμπτωμα του κεφαλαίου εν γένει).
Τέλος, θα μπορούσε να υπάρξει περισσότερος προβληματισμός για το αίτημα της κλιματικής δικαιοσύνης. Φυσικά αυτό το αίτημα μπορεί να ριζοσπαστικοποιηθεί, αλλά η δικαιοσύνη διατηρεί πάντα έναν χαρακτήρα διεκδίκησης δικαιωμάτων. Δεν είναι αυτονόητη η σχέση με την κοινωνική ελευθερία.
Σχετικά με το βιβλίο του Άιγκλαντ:
Το βιβλίο αυτό αποτελεί πρόκληση για τη σκέψη. Ακόμα και ο πιο επαναστατικός χώρος φέρει συνήθως μαζί του προκαταλήψεις δομικές της κοινωνίας που τον περιβάλλει. Δυστυχώς δεν γίνεται η απαραίτητη αυτοκριτική που θα εξέθετε αυτές τις προκαταλήψεις.
Εξηγούμαι: στη χώρα μας σήμερα θεωρείται αυτονόητο ότι η υπεράσπιση με οποιονδήποτε τρόπο, οσωνδήποτε παλαιστινίων, απέναντι στο κράτος του Ισραήλ, είναι προοδευτική. Αδιαφορούμε έτσι αν μέσα σε πορείες και κινητοποιήσεις για τα δικαιώματα των παλαιστινίων ακούγονται φωνές ρατιστικές και αντιδραστικές.
Το βιβλίο περιγράφει το πώς εξελίχθηκαν κάποιες διαδηλώσεις στο Όσλο, το 2009, σε ρατσιστικές και επιθετικές, αντισημιτικές βίαιες ενέργειες.
Καταρχήν, το βιβλίο είναι μια συγκλονιστική μαρτυρία των γεγονότων που έζησε ο συγγραφέας εκ των έσω (βιώνοντας κι αυτός τη βία του τυφλού μίσους). Η αφήγηση κόβει την ανάσα. Το βιβλίο είναι πολύ καλογραμμένο.
Το πιο σημαντικό όμως είναι η διαφορετική οπτική που διανοίγει απέναντι στο μεσανατολικό και γενικότερα σε αντίστοιχα ζητήματα. Ποια θα έπρεπε να είναι η στάση της Αριστεράς; Με ποιον τρόπο υπερασπίζεται καλύτερα τα ιδεώδη του διαφωτισμού και της ελευθερίας; Υπερασπίζοντας κινήματα που στρέφονται ενάντια στον “ιμπεριαλισμό”, όσο αντιδραστικά κι αν είναι; Αναπαράγοντας ρατσιστικά στερεότυπα; Κλείνοντας τα μάτια απέναντι σε εξόφθαλμες εκδηλώσεις μίσους σε πορείες, εκδηλώσεις και κινητοποιήσεις;
Και, επιτέλους, γιατί αυτή η μονομέρεια με το Ισραήλ; Πρόσφατα στο Μεξικό, παραστρατιωτικοί που εξοντώνουν αγωνιστές, δολοφόνησαν δύο ξένους δημοσιογράφους που πήγαιναν να σπάσουν τον αποκλεισμό κοινοτήτων όπως της Οαχάκα. Πρόσφατα, το τουρκικό κράτος εισέβαλλε, σε μια άνευ προηγουμένου επιχείρηση, και σκότωσε μαζικά κούρδους πολίτες και αγωνιστές, πέρα από τα τουρκικά σύνορα, στο Ιράκ.
Εδώ είχαμε να κάνουμε (και έχουμε ακόμα), με τις δολοφονίες ανθρώπων προοδευτικών, ή έστω πολύ κοντά σε προοδευτικά ιδεώδη. Δεν είδαμε όμως την ίδια αντίδραση όπως απέναντι στις εγκληματικές ενέργεις της κυβέρνησης του Ισραήλ, γιατί το Ισραήλ ταιριάζει στις πεπαλαιωμένες θεωρήσεις της παραδοσιακής Αριστεράς για “ιμπεριαλισμούς” και “νέες διεθνείς τάξεις”. Και μάλιστα κανείς δεν ενδιαφέρεται να μας εξηγήσει ποιοι είναι επιτέλους οι εχθροί του Ισραήλ που στηρίζει η Αριστερά: τι είναι η Χαμάς, τι είναι η Χεζμπολάχ. Στο βιβλίο αυτό θα βρείτε πολύ ενδιαφέρουσες απαντήσεις.
Το ακόμα χειρότερο: όταν ένα οποιοδήποτε κράτος στον κόσμο βιαιοπραγεί ή εγκληματεί, όλοι ζητάνε την τιμωρία του, την καταδίκη του από τη διεθνή κοινότητα και άλλα αντίστοιχα. Όταν βιαιοπραγεί το Ισραήλ ζητάνε, οι ίδιοι αριστεροί, όχι την τιμωρία του αλλά την κατάργησή του ως κράτους! Ο αντισιωνισμός πλασάρεται ως λύση πολύ εύκολα, κι αυτή η ιδιαιτερότητα πρέπει να μας προβληματίσει, μήπως ο αντισιωνισμός σήμερα είναι συγκαλυμένος αντισημιτισμός.
Η υποστήριξη φανατικών, οδηγεί και τις δύο πλευρές σε ακόμα μεγαλύτερο φανατισμό. Καθήκον της Αριστεράς δεν μπορεί παρά να είναι ο διεθνισμός και η στήριξη ελευθεριακών, ανθρωπιστικών και σοσιαλιστικών αρχών.
Όλα αυτά μου φαίνονται πολύ φτωχά ωστόσο σε σύγκριση με τον άρτιο τρόπο που τα αναπτύσσει το βιβλίο – όπως αναπτύσσει και πολλά ακόμα θέματα που δεν έθιξα.
Θα με ενδιέφερε βέβαια πολύ αν ο συγγραφέας συσχέτιζε περισσότερο τον αντισημιτισμό στις διάφορες φάσεις του, με τον καπιταλισμό σήμερα (όπως τον συσχετίζει με τον αντικαπιταλισμό).
Σε κάθε περίπτωση τα βιβλία είναι εξαιρετικά και ελπίζω να ενδιαφερθεί κάποιος εκδοτικός οίκος.
Τα βιβλία μπορείτε να προμηθευτείτε εδώ κι εδώ.
Θοδωρής Βελισσάρης
